Extra maatregelen voor waterkwaliteit, versoepelingen waar het kan

De hoofddoelstelling van het voorgenomen achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn is om in alle gebieden in Nederland de norm van 50 milligram per liter nitraat in het uitspoelend grondwater in de wortelzone te halen. Daarnaast streeft het programma ernaar om vermesting van het oppervlaktewater te voorkomen en te verminderen.

Hoewel maatregelen uit het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn en de derogatiebeschikking 2022-2025 grotendeels worden voortgezet, blijven er opgaven bestaan. Dit geldt vooral in zand zuid en löss. De minister zoekt hierbij steeds de balans tussen de bescherming van de waterkwaliteit, bedrijfseconomische effecten en draagvlak bij agrarisch ondernemers.

De uitkomsten van de doorrekening door Wageningen University & Research van verschillende maatregelpakketten hebben geleid tot een verdere invulling van het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn. Een belangrijke aanpassing is de actualisatie van de stikstofgebruiksnormen. Dit wordt gezien als het meest perspectiefvol om de 50 milligram per liter nitraatnorm in grondwater in alle zandregio's – zand noord, zand midden, zand zuid en löss – te behalen.

Advies gebruiksnormen

De gebruiksnormen zullen beter gaan aansluiten op de grondsoort en de teelt van gewassen. Dit kan betekenen dat in bepaalde gebieden voor bepaalde gewassen de totale stikstofgebruiksnorm wordt aangescherpt, terwijl in andere gebieden enige versoepeling mogelijk is, mits de nitraatnorm niet wordt overschreden. De Commissie Deskundigen Meststoffenwet adviseert binnenkort over de actualisatie van de stikstofgebruiksnormen.

Om de gebiedsgerichte opgave voor de oppervlaktewaterkwaliteit aan te pakken, worden aandachtsgebieden voor stikstof en fosfor aangewezen. In deze gebieden zullen specifieke maatregelen nodig zijn ter vermindering van verontreiniging. De aanwijzing van de huidige met nutriënten verontreinigde (NV)-gebieden kan hiermee volgens Wiersma per januari 2026 vervallen.

In gebieden waar de nitraatvervuiling nog te groot is, zal een korting op de stikstofgebruiksnorm volgen, afhankelijk van hoever het behalen van de nitraatnorm uit zicht is. De korting op de gebruiksnorm zal niet hoger zijn dan 20 procent, schrijft de bewindsvrouw.

Aandachtsgebieden voor fosfor

In aandachtsgebieden waar alleen fosfor het probleem is, zal geen korting meer gelden op de stikstofgebruiksnorm. In plaats daarvan worden in 2026 maatregelen genomen die zich expliciet richten op de vermindering van de uitspoeling van fosfor naar het oppervlaktewater.

In aanvulling op eerdere plannen wordt een begroeide bufferstrook voorgesteld. Onderzoek naar het effect daarvan op de waterkwaliteit wordt gedurende de looptijd van het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn uitgevoerd en neemt naar verwachting drie tot vier jaar in beslag. De verplichte rotatie met rustgewassen in het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn wordt voortgezet.

Een belangrijke pijler in het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn is een ingroeipad voor bedrijfsgerichte doelsturing op grondwaterkwaliteit. Dit is een eerste stap in een systeemomslag van middelvoorschriften naar doelvoorschriften voor nitraat in grondwater. Het doel is om te komen tot een landsdekkend gedragen doelsturingssysteem dat in het negende actieprogramma Nitraatrichtlijn een volwaardig alternatief kan zijn, waardoor boeren zelf passende maatregelen kunnen kiezen om aan de gestelde doelen te voldoen.

Ingroeipad naar doelsturing

Het ingroeipad voor doelsturing is gebaseerd op een combinatie van de indicatoren N-mineraal in de wortelzone en het nitraatbodemoverschot. Op basis van metingen en berekeningen van deze indicatoren krijgen agrariërs inzicht in het risico van nitraatuitspoeling op hun bedrijf, zodat zij hierop kunnen sturen.

Voor de borging van de systematiek worden meetprotocollen, streefwaarden en beoordelingsprotocollen opgesteld en wordt gezorgd voor adequaat toezicht en handhaving op de doelsturingssystematiek. Het meetprotocol voor de bepaling van N-mineraal is al gereed.

Deelname aan doelsturing is vrijwillig. Deelnemers aan de doelsturingssystematiek voor nitraat in grondwater krijgen perspectief op uitzonderingsmogelijkheden van generieke voorschriften zodra zij goede resultaten laten zien. Dit kan gaan om een grotere stikstofgebruiksruimte of een uitzondering op de uiterlijke inzaaidatum van 1 oktober voor een vanggewas na mais en na alle overige teelten op zand- en lössgronden. Ook een uitzondering van de verplichting van 1 op 4-rotatie met rustgewassen op zandgronden en het loslaten van de aangekondigde verscherpte rotatie voor de regio zand zuid en löss is een mogelijkheid.

Het concept van het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn ligt gedurende zes weken ter internetconsultatie, waarbij iedereen de gelegenheid heeft om inbreng te leveren. Het doel is dat het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn op 1 januari 2026 van kracht kan worden.