Kosten rijzen de pan uit, nieuw faunabeheerbeleid hoognodig

Het Interprovinciaal Overleg (IPO) trok begin deze week aan de bel. De faunaschade neemt gestaag toe, en dat is te zien in de uitgekeerde vergoedingen. In 2022 betaalden de provincies bijna 45 miljoen euro uit, in 2023 was dit al opgelopen naar 55 miljoen. De definitieve cijfers over 2024 worden binnenkort bekendgemaakt, maar nu al concluderen de provincies dat de 61 miljoen euro voor dit jaar veel te weinig zal zijn.

De grootste kostenpost in 2023 was de grauwe gans, die voor ruim 27 miljoen euro aan schade heeft veroorzaakt. Het aantal aanvragen voor een tegemoetkoming vanwege faunaschade groeide van zesduizend in 2020 naar tienduizend vorig jaar. Noord-Holland, Friesland en Zuid-Holland zijn koploper qua kosten. Die provincies verwachten dit jaar respectievelijk 34,5 miljoen euro, 19 miljoen euro en 15 miljoen euro aan schade.

Het bewijst volgens voorzitter Laurens Hoedemaker van de Koninklijke Nederlandse Jagersvereniging (KNJV) dat het huidige stelsel voor jacht en faunabeheer 'aan alle kanten vastloopt'. 'Dit zijn miljoenen aan maatschappelijke kosten die we beter kunnen uitgeven.'

Het is volgens Hoedemaker en diverse andere partijen, waaronder LTO Nederland en de Nederlandse Organisatie voor Jacht en Grondbeheer (NOJG), hoog tijd voor de stelselwijziging jacht en faunabeheer waar demissionair staatssecretaris Jean Rummenie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) aan werkt.

Een speerpunt

Het nieuwe stelsel moet leiden tot een betere monitoring van schade, betere juridische kaders, minder verschillen in beleid tussen provincies en een betere aansluiting bij Europese richtlijnen. Rummenie gaf bij zijn aantreden al aan dat de stelselwijziging, die al door het vorige kabinet in gang was gezet, een van zijn speerpunten zou worden.

De val van het kabinet heeft volgens NOJG-voorzitter René Leegte vooralsnog weinig invloed op de voortgang van de wijziging. 'Het wordt ambtelijk voorbereid en is nog niet bij de Tweede Kamer aanhangig gemaakt. Die kan het daarom ook niet controversieel verklaren.'

Volgens Leegte is het goed mogelijk dat Rummenie na de zomer, ook in demissionaire positie, een voorstel naar de Tweede Kamer stuurt. Ook Hoedemaker verwacht dit. 'Rummenie is een van de belangrijkste aanjagers van dit proces. Ik hoop eigenlijk dat de ambtelijke voorbereiding blijft doorgaan en dat een nieuw kabinet straks met een panklaar voorstel aan de slag kan. Het zou voor Rummenie een prachtige legacy zijn.'

Conventie van Bern

Beide vertegenwoordigers van jachtorganisaties hopen dat de stelselwijziging een einde maakt aan de grote hoeveelheid juridische procedures die nu nog worden gevoerd over jachtbesluiten. Volgens Leegte komt dat door het feit dat Nederland zich niet houdt aan de afspraken in de Conventie van Bern.

Kortweg gezegd houdt die afspraak in dat alle dieren bejaagbaar zijn, tenzij de staat van instandhouding onvoldoende is. Nederland heeft dit omgedraaid: jagen mag niet, tenzij er een ontheffing wordt gegeven. 'Dat betekent dat elke provincie een eigen invulling geeft, waardoor je ongelijkheid krijgt en rechtszaken', aldus Leegte.

Hij hoopt dat er met de stelselwijziging een betere onderbouwing komt onder het faunabeheer. 'Met meer landelijke eenheid, een administratieverlichting voor boeren en de invoering van een wetenschappelijke raad. Dan bepalen niet politici over schade of populatiebeheer, maar wetenschappers.'

Democratisch genomen besluiten

Hoedemaker constateert dat een kleine maatschappelijke minderheid er momenteel in slaagt om met juridische procedures wild- en faunabeheer te blokkeren. 'Die minderheid misbruikt de complexiteit van het systeem om democratisch genomen besluiten te blokkeren. In de uitgekeerde schadevergoedingen zie je daar de uitwassen van, dat moet een keer afgelopen zijn.'

En dan wordt volgens Hoedemaker nog niet eens de volledige schade gedekt, omdat niet alle boeren altijd alle schade melden. 'Ook hebben wij geraamd dat er bovenop de vergoedingen nog zeker 50 miljoen euro aan kosten voor de provincies zijn voor juridische procedures en het onderbouwen van faunabeheerplannen.'

Rode lijst

Een van de pijnpunten bij Hoedemaker is dat voor soorten die bij lange na niet op de rode lijst voorkomen, zoals ganzen en reeën, het uitgebreide juridische en administratieve stelsel wordt gehanteerd dat volgens de Conventie van Bern alleen zou moeten gelden voor soorten die onder druk staan. 'In feite betekent dit dat we telkens moeten bewijzen dat water nat is. En als een jachtbesluit niet duidelijk beredeneerd kan worden, hanteren rechters het voorzorgsprincipe en wordt een vergunning vaak geweigerd.'

Door het huidige stelsel betekent het bijvoorbeeld ook dat ganzen, veruit de grootste schadeveroorzakers, niet bejaagd mogen worden in de periode dat dit het meest effectief kan: de nazomer, herfst en winter. Hoedemaker: 'We slagen er momenteel niet in om die populatie beheersbaar te houden. Als we de gans in een nieuw stelsel op de wildlijst weten te krijgen, moeten we jarenlang niet alleen in het jachtseizoen maar ook aanvullend bejagen om effect te zien.'

Leegte is het daar mee eens. De stelselwijziging kan volgens hem een einde maken aan de miljoenen euro's aan schadevergoedingen die boeren nu bij de provincies kunnen claimen. 'Door twintig jaar wanbeleid zijn er veel te veel ganzen in ons land. Als je ganzen op de jachtlijst krijgt, worden jagers verantwoordelijk voor de instandhouding en komt de schadeafhandeling in een ander juridisch kader.'

Samen optrekken

De jachtorganisaties hebben partijen als de Federatie Particulier Grondbezit (FPG) en LTO Nederland aan hun zijde. 'We trekken samen op, we hebben hetzelfde belang', zegt Leegte. In een position paper van LTO Nederland, de KNJV en FPG riepen de partijen eerder al op tot het aanpassen van het jachtstelsel.

De partijen pleiten in het stuk voor een gebalanceerde en integrale benadering met evenwichtig populatiebeheer. 'Landbouw, natuurbeheer, schadepreventie en schadevergoeding moeten dichter bij elkaar worden gebracht, onder een eenvoudiger geheel van regels. Op die manier kan schadepreventie diervriendelijker en kostenefficiënter plaatsvinden', schrijven zij.

Dierenbescherming

Een ander geluid klinkt bij de Dierenbescherming. Volgens juridisch expert Léon Ripmeester van die organisatie slaat Rummenie met de stelselwijziging een cruciale stap over. 'Er is nooit een volwaardige evaluatie van de wetgeving geweest, ga dat eerst doen. Het gaat wat ons betreft te snel, en niet zorgvuldig genoeg. Wij vragen de ambtenaren van LVVN voortdurend om zorgvuldigheid, maar helaas vinden we daar weinig gehoor voor.'

Volgens Ripmeester zou een stelselwijziging waarbij de jachtlijst wordt uitgebreid niet gunstig zijn voor boeren. 'Die oplossingsrichting verbaast ons. Boeren krijgen nu een vergoeding voor gewasschade, bij uitbreiding van de lijst krijg je veel minder snel een schadevergoeding. Wij geloven niet dat jacht de oplossing is, en als agrariër word je er in onze ogen ook niet beter van.'

De Dierenbescherming erkent dat er boeren zijn die kampen met schade en kan zich voorstellen dat het huidige systeem onderdeel moet zijn van de evaluatie. Ripmeester reageert op de vraag of hij het eens is met de stelling dat de schade door ganzen is toegenomen: 'Dat aspect moet je ook eerst evalueren. Ja, de ganzenschade stijgt, maar de gewasprijzen ook. Dit hoeft geen directe correlatie te betekenen.'

'250 trekganzen kunnen in één nacht een hele hectare opeten'

Lok runt samen met haar ouders, broer en vriend in het Terschellinger dorp Landerum een melkveebedrijf met 55 melkkoeien, bijbehorend jongvee en 65 hectare landbouwgrond. Daarnaast heeft ze een rijpaardenverhuur. De melkveehouder ervaart al jaren overlast van ganzen.

'Zowel trek- als standganzen', geeft zij aan. 'Ons land valt deels in een foerageergebied. Dat betekent dat je tot medio juni ganzen moet gedogen. Daar ben je op ingesteld en krijg je een vergoeding voor.' Zij ziet de populatie trek- en standganzen de laatste jaren echter aanzienlijk toenemen. 'Ze blijven langer op je percelen zitten en zorgen voor veel schade. Een voorbeeld: 250 trekganzen kunnen in een nacht een hele hectare opeten.'

Volgens Lok zat zij altijd aan 'de goede kant' op het eiland. 'De ganzen zaten vooral veel in de polder, langs de Waddenzeedijk. Daar is het voedsel op, waardoor ze steeds verder over het eiland trekken. Voorheen was onze schadepost zo'n 6.000 euro, maar inmiddels loopt dat op tot in de tienduizenden euro's.'

Voer aankopen noodzakelijk

Het bedrijf heeft dit jaar een matige eerste snede, een beperkte tweede snede en als ze geluk hebben, kunnen ze nog een redelijke derde snede van het land halen. 'Sommige boeren op het eiland hebben door de ganzenschade helemaal geen eerste snede. Wij hadden altijd aan het einde van het seizoen twee ruime kuilbulten, maar dat redden we nu niet meer op. We moeten sowieso voer aankopen.'

En dat is niet goedkoop, weet Lok. 'Voor een kuilbaal betaal je al gauw 80 euro. Dan komen de bootkosten er nog overheen. Er kunnen veertig balen op een trailer hiernaartoe. Een retourticket kost dan 1.000 euro. Er komt dus 25 euro per baal kuil bij op aan extra kosten.' Niet alleen zorgen de ganzen voor schade aan gewassen. De bodem verzuurt door hun ontlasting en het water raakt vervuilt. 'Dit kan leiden tot een salmonellabesmetting bij je koppel koeien.'

Moeizaam proces

Lok vraagt ieder jaar schadevergoeding aan bij BIJ12. 'Maar dat gaat niet zonder slag of stoot. In principe zou je in één keer al je percelen waar je schadevergoeding voor wilt aanvragen via een Autotax kunnen aanmelden voor een automatische taxatie, maar dat werkt niet. Voor elke nieuwe aanvraag betaal je 300 euro. Je krijgt dit wel weer terug, maar het is omslachtig.'

In februari is de ondernemer ongeveer drie weken bezig geweest om alle percelen juist in het systeem te zetten. 'Je moet voor elk soort schade opnieuw een aanvraag indienen: voor de eerste snede een automatische taxatie en voor de tweede een zomerschade. Ik betaal dus ieder jaar sowieso 600 euro, tenzij ik iets ben vergeten en een nieuwe aanvraag moet indienen. Dan komt er weer 300 euro bovenop. Verjagen is ook lastig. Je schiet er weinig mee op en we staan als toeristisch eiland onder een vergrootglas.'

'Weiland ziet eruit als een kippenren'

'We zijn een tijdje terug met landbouwgedeputeerde Nielen bij een melkveehouder geweest waar alles kapot is gevreten. Het lijkt daar meer op een kippenren dan op een weiland of bouwperceel.' Akkerbouwer Kees van Westen kon ook zijn eigen ogen amper geloven. 'Graszaad, voederbieten, luzerne...alles is weg. Hij is echt de wanhoop nabij.'

De situatie bij de melkveehouder staat niet op zichzelf. Op een groot deel van Schouwen-Duiveland kampt de agrarische sector met veel gewasschade. Als voorzitter van de plaatselijke ZLTO-afdeling heeft Van Westen een redelijk goed overzicht.

Hazen zijn te beheersen

'Bij mij zelf valt het dit jaar gelukkig nog mee, maar vorig jaar had ik wel veel schade. En dit jaar valt de overlast door hazen op. Vooral de plantjes van suikerbieten zijn in trek als ze een bepaalde grootte hebben. Maar hazen zijn bejaagbaar, dus daar kun je met bijvoorbeeld een drijfjacht echt wel wat aan doen.'

Een veel groter en hardnekkiger probleem is de brandgans, verzekert Van Westen. 'Dat is echt typisch voor Schouwen-Duiveland, want het is geen overheersende soort in Nederland. Niet alleen Duitsers komen massaal naar dit eiland, maar ook de brandgans. Het wordt elk jaar gekker, ze komen met duizenden tegelijk.'

Van Westen zag pas nog van een collega foto's van zijn suikerbieten; in een paar dagen tijd waren hele velden opgevreten, vertelt hij. 'En je mag er niets aan doen, heel frustrerend. Dit moet geen jaren meer duren, want dan houd je hier niets over.'

Geen beginnen aan

Een snelle oplossing ligt niet voorhanden, denkt de akkerbouwer. 'Natuurlijk probeer je de ganzen te verjagen. Dat mag eigenlijk niet, maar je laat het natuurlijk niet zomaar gebeuren. Het gaat om je inkomen.'

Maar zelfs als je ze zou mogen bejagen, is er volgens Van Westen geen beginnen aan. 'Er zitten er zoveel, het is helemaal uit de klauwen gelopen. Zelfs natuurorganisaties klagen dat alles wordt opgevreten. Want ja, een gans maakt het niet uit of het om een zeldzaam plantje gaat.'

Toch gooit de ondernemer de handdoek niet in de ring. 'Natuurlijk blijven we als ZLTO in gesprek met de politiek en FBE's. Maar zolang de brandgans een beschermde soort is, is het dweilen met de kraan open.'