Drentse boeren zijn vol ongeloof over uitbreidingsplannen Defensie

Medio mei kwam het hoge woord eruit: Defensie wil het militaire oefenterrein De Haar tussen Assen en Hooghalen uitbreiden en heeft daarvoor 200 tot 400 hectare aan extra ruimte nodig. Ook elders in het land zijn uitbreidingsplannen gemeld, waaronder in Zeewolde (Flevoland), Leeuwarden (Friesland) en Staphorst (Overijssel).

De Haar is volgens Defensie een belangrijke locatie voor Infanteriebataljons en de Gemechaniseerde Brigade, maar het oefenterrein is nu te klein om in compagnieverband met 100 tot 150 militairen te oefenen. Ook het gebruik van drones, waarbij militairen tijdens een oefening meer afstand tot elkaar moeten hebben om minder kwetsbaar te zijn, maakt het nodig om het gebied verder uit te breiden, luidt het argument van Defensie.

Voorbereiden op militair conflict

Met de intensivering van militaire activiteiten in heel Nederland kan de krijgsmacht zich beter voorbereiden op een eventueel militair conflict, stelt het ministerie. Daarom wordt landelijk ingezet op de uitbreiding van verschillende oefenterreinen. Het oefenterrein De Haar telt op dit moment 400 hectare en moet met deze vergroting uiteindelijk uit komen op 700 hectare.

De uitbreidingsplannen hebben grote gevolgen voor de agrarisch ondernemers in en nabij het gebied. Met de plannen van Defensie gaat namelijk bijna 300 hectare landbouwgrond verloren. Helaas heeft de val van het kabinet op dinsdag 3 juni niets voor hen opgeleverd: demissionair premier Dick Schoof wil door met de defensiemaatregelen.

Twee agrarische bedrijven – een melkveebedrijf en een gemengd bedrijf met akkerbouw, paarden en pluimvee – moeten sowieso plaatsmaken. Twee andere bedrijven raken al hun landbouwgrond kwijt, maar behouden de bedrijfsgebouwen. Andere agrariërs in het gebied moeten hectares inleveren.

Tweede keer

Regiobestuurder Arend Steenbergen van LTO Noord Drenthe en voorzitter Jacob Nijhoff van LTO Noord-afdeling Midden-Drenthe vernamen vol ongeloof van de plannen. Volgens Steenbergen is dit de tweede keer dat agrarisch ondernemers in het gebied moeten wijken voor Defensie.

'In de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam het ministerie al met het plan om een nieuw oefenterrein aan te leggen door middel van ruilverkaveling', licht Steenbergen toe. 'Dat terrein is in 1997 gerealiseerd. Ook dat is ten koste gegaan van agrarische bedrijven.'

'Hoe nu verder?'

Nu staat het gebied voor eenzelfde soort situatie, gaat Steenbergen verder. 'En dat komt echt heel hard aan. Het trekt een zware wissel op de bedrijven. In dit gebied boeren families met jonge opvolgers. Hoe nu verder?, is een vraag die vaak wordt gesteld. De ondernemers weten niet waar ze aan toe zijn en hoe hun toekomst eruit ziet. Dat is zeer schrijnend.'

Nijhoff vult aan: 'We hebben, voordat de plannen bekend werden gemaakt een brief gestuurd naar staatssecretaris Gijs Tuinman van Defensie, met het verzoek om naar het eigen natuurterrein te trekken in plaats van nog meer landbouwgrond op te kopen. Want in onze ogen liggen daar echt wel mogelijkheden. Maar dat verzoek is tot op heden niet gehonoreerd.'

Naast het feit dat de plannen een grote impact hebben op het toekomstperspectief van de boerenbedrijven, lijkt het erop dat ook een ander doel wordt nagestreefd. Namelijk een natuurdoel, stellen de beide LTO-bestuurders. De agrariërs in het gebied en LTO Noord hebben dan ook sterke bedenkingen bij de uitbreidingsplannen.

Het gebied rondom het Natura 2000-gebied Witterveld trok al snel de aandacht. Defensie schrijft dat met de uitbreidingsplannen van De Haar het natuurgebied Witterveld wordt versterkt. Het nieuwe Defensieterrein grenst namelijk aan dit gebied. Hiermee zou het een buffer gaan vormen tussen het Witterveld, de bebouwing en landbouwgrond. De betrokken partijen vragen zich af waarom dat gebied erbij wordt gepakt, vooral omdat dit los staat van het oefenterrein.

Verbinding realiseren

Wel weten de betrokkenen dat er al langer plannen liggen om de natuurgebieden het Witterveld en het Hijkerveld, dat een stuk westelijker ligt, met elkaar te verbinden. Met de plannen van Defensie kan dit worden gerealiseerd.

De stukjes vallen zo beetje bij beetje in elkaar. En dat maakt het extra ongemakkelijk, stellen Steenbergen en Nijhoff. 'Want waarom koopt Defensie nu daadwerkelijk grond? Is het doel tweeledig? Willen ze op deze manier landbouwgrond onteigenen voor de versterking van natuur? Dat is geen doel van Defensie', merkt Steenbergen op.

'We weten niet zeker of het deze kant op gaat, maar ons onderbuikgevoel zegt van wel', zegt Nijhoff. 'En dat moeten we voorkomen.'

'Extensivering wordt hierdoor de kop ingedrukt'

Daarmee wordt niet gekeken naar de landbouwopgave die er ligt, constateert Martens. 'Wij hebben een melkveebedrijf met 180 koeien en 85 hectare grond, een grondgebonden bedrijf. Door grond te onteigenen, wordt extensivering de kop ingedrukt. Dan gaan we juist toe naar intensivering.'

Martens' 25-jarige dochter Maryse wil het bedrijf overnemen. 'Maar dat wordt zo heel lastig gemaakt. Die 14 hectare is cruciaal voor ons inkomen. Als we grond kwijtraken, moeten we op productieniveau inleveren.'

Volgens de ondernemer staan in de buurtschap meer jonge opvolgers te popelen om het bedrijf over te nemen. 'Zij willen graag, maar het toekomstperspectief wordt hen volledig uit handen geslagen. Dat mag toch niet?'

Martens ziet dat negen boerenbedrijven hard worden geraakt door de plannen van Defensie. 'Er zijn agrariërs die alles kwijtraken of een deel van hun grond. In dat laatste geval is het maar de vraag of het bedrijf nog bestaansrecht heeft.'

Gesprek met staatssecretaris

De melkveehouder zegt er alles aan te hebben gedaan om de politiek en Defensie op andere gedachten te brengen. 'We hebben BBB-staatssecretaris Gijs Tuinman uitgenodigd voor een gesprek. Dat was op 15 mei.'

In het gesprek gaf Tuinman aan dat de voorkeurslocatie voor uitbreiding Het Witterveld was. 'Maar blijkbaar hadden ze op 13 mei al hun voorkeur uitgesproken voor uitbreiding op boerengronden', vervolgt Marten. 'Dit en het feit dat deze uitbreiding mogelijk tweeledig is en zo natuur wordt versterkt, voelt als een dolksteek in de rug. Van BBB had ik anders verwacht.'

'Zoon en kleinzoons kunnen zo niet meer boeren'

'Waar vind je nog een bedrijf met ruimte voor zo'n natuurvergunning en huiskavel?', vraagt Piel zich af. Onlangs werd bekend dat zijn boerderij, stallen en 90 hectare grond worden opgeëist voor de uitbreiding van Defensie.

'Daar schrok ik enorm van. Mijn zoon vraagt zich af hoe en waar hij nu verder kan. Is er in Nederland nog ruimte of gaat hij met zijn gezin verder in het buitenland? Hij heeft twee jonge zoons die mogelijk in de toekomst ook boer willen worden. Zij krijgen op deze manier geen kans meer', vertelt de melkveehouder.

Piel is in 1980 begonnen op deze locatie, met zestig koeien en een huiskavel van 20 hectare. 'Het bedrijf is stukje bij stukje gegroeid naar de huidige omvang. Daar hebben we pak weg vijftig jaar over gedaan. Dat ons bedrijf nu moet wijken is echt een klap. Je levenswerk is in één adem verloren.'

Genoeg alternatieven

De ondernemer is ervan overtuigd dat er genoeg andere uitbreidingsmogelijkheden zijn voor Defensie. 'Maar een klein deel van het natuurgebied waar nu wordt geoefend, is aangemerkt als beschermd. Daaromheen kunnen ze oefenen en dat mag ook. Maar die ruimte wordt nu niet benut', stelt Piel.

'Dat ze daarnaast nog extra ruimte nodig hebben, dat kan. Maar maak dan afspraken met boeren. Denk hybride: laat het land in eigendom van de boeren en gebruik een aantal keer per jaar wat je nodig hebt voor de oefeningen', redeneert Piel. 'Daar kunnen we goede afspraken over maken, zonder dat bedrijven kapot worden gemaakt. We moeten samen kijken naar oplossingen. Er liggen genoeg kansen.'

'Peilverhoging is natuurlijk geen doel van Defensie'

'Het is een schrijnende situatie. De impact is enorm', weet Nijhoff. 'Het begint er steeds meer op te lijken dat het achterliggende doel van deze uitbreidingsplannen de versterking van natuur is. En dat doet pijn.'

Defensie lijkt volgens de afdelingsvoorzitter maar beperkt gebruik te maken van de bestaande terreinen, vanwege het natuurbelang. 'Tegelijkertijd koopt het ministerie kostbare landbouwgrond op', gaat Nijhoff verder. Het verwerven van 300 hectare landbouwgrond roept dan ook veel vragen op.

Oneerlijk

'We begrijpen dat landsverdediging ruimte vraagt en we erkennen het belang van een goed functionerende krijgsmacht. Maar wat hier staat te gebeuren, voelt als oneerlijk en is een ondoorzichtig proces', stelt Nijhoff. 'Voor de mensen die direct worden geraakt is dit onverteerbaar. Ze voelen onrecht en machteloosheid. Dat vormt een voedingsbron voor polarisatie en maatschappelijke onvrede.'

De afdelingsvoorzitter geeft aan dat Defensie onlangs een bezoek heeft gebracht aan een van de boeren in het gebied die grond moet afstaan. Nijhoff: 'Ze gaven aan dat ze zijn kavel willen gebruiken voor peilverhoging. Dat heeft niets met Defensie te maken.'

Defensie mag wegens landsverdediging voorkeursrecht vestigen op grond. 'Maar als het gaat om het behalen van de natuurdoelen, is dat niet toegestaan', weet Nijhoff. 'Toch lijkt het er wel op dat de overheid op deze manier via een omweg natuurdoelen probeert te realiseren. Dat doet heel veel met het vertrouwen in de overheid.'

LTO Noord adviseert de getroffen boeren in het gebied om individueel bezwaar te maken tegen de uitbreidingsplannen van Defensie.