Stap voor stap naar hernieuwbare teeltmedia

Het Convenant milieu-impact potgrond en substraten is in 2022 ondertekend door vijftien partijen uit het bedrijfsleven, de rijksoverheid, kennisorganisaties en een ngo. Zij hebben voor 2025, 2030 en 2050 concrete doelen afgesproken voor het uitfaseren van veengrond. Vanuit het onderzoek is een route- en kansenkaart samengesteld om de transitie naar meer hernieuwbare grondstoffen te versnellen.

Eind 2025 moeten de professionele en de consumentenmarkt voor respectievelijk 35 procent en 60 procent bestaan uit hernieuwbare grondstoffen. In de volgende vijf jaar is het streven dat dit stijgt naar 50 procent voor professioneel gebruik en 85 procent van het aanbod aan teeltmedia voor consumenten.

Gebruikte substraten moeten in 2050 klimaatneutraal zijn en mogen geen negatieve impact hebben op het milieu. Ook wordt dan gemiddeld 90 procent hernieuwbare materialen gebruikt in de samenstelling. 'Het wordt een uitdaging om de teelt in de vingers te krijgen. Toch ben ik zeker voor de lange termijn blij met dit convenant. Het is goed dat we dit als tuinbouw en keten oppakken', stelt bedrijfsleider Cees Krijgsman van tuinplantenkwekerij Van Son & Koot in het Zuid-Hollandse Bleiswijk.

Krijgsman was een van de deelnemers aan de afsluitende paneldiscussie tijdens de Kennisdag Substraat in het World Horti Center in het Zuid-Hollandse Naaldwijk. Samen met andere panelleden besprak hij de voortgang van het convenant en reageerde hij op enkele telers die via een video-opname hun ervaringen met alternatieve substraten deelden.

De steun van Krijgsman voor het keteninitiatief wordt breed gedragen. Maar uit de discussie blijkt ook dat er nog wat moet gebeuren om de doelstellingen te halen. Belangrijke eerste actie die is uitgevoerd in het kader van het convenant is de inventarisatie van alternatieve materialen voor het gebruik in substraten.

Onderzoeker Chris Blok van Wageningen University & Research vertelde in zijn presentatie dat hiervoor via een literatuurstudie 130 materialen zijn bekeken. Daarvan zijn 35 als kansrijk beoordeeld. Belangrijke alternatieve grondstoffen zijn kokos, houtvezel, bark, compost en acrotelm.

Acrotelm is de bovenste vers aangegroeide veenlaag die wordt gewonnen van bestaande veenvelden. Blok heeft vanuit de inventarisatie voor elk van de groepen materialen de voor- en nadelen ten aanzien van zoutgehalte, pH, stikstofvastlegging en stabiliteit op een rij gezet.

Aanbod vergroten

Daarnaast bekijken onderzoekers of het mogelijk is om het aanbod van kansrijke materialen in Europa te vergroten. Verder is onderzoek nodig naar mogelijke voorbewerkingen, ontsmettingen die nodig zijn, en de risico's voor de plantgezondheid en de volksgezondheid. Ook wordt elk van de materialen de milieu-impact berekend.

Aandachtspunten bij het gebruik van mengsels met hernieuwbare grondstoffen zijn de gevoeligheid voor ziekten en plagen en een nieuwe manier van telen. Voor de ziekte- en onkruiddruk is het van belang dat ook nieuwe teeltmedia steriel worden gemaakt.

Dat is ook nodig voor de voedselveiligheid. Operationeel directeur Marco Zevenhoven van certificeringsorganisatie RHP verwacht dat voor nieuwe teeltmedia andere veiligheidsnormen gaan gelden voor de groenteteelt dan voor de teelt van siergewassen.

Voordeel van veel alternatieve grondstoffen is dat ze droger zijn dan veengrond. Dat maakt de teelt minder gevoelig voor ziekteverwekkers. Wel moeten telers er rekening mee houden dat water geven eerder nodig is. Dat geldt ook voor het handelskanaal, stelt duurzaamheidsmanager Elise Wieringa van Intratuin. 'In onze winkels geven we daarom vaker water en eindgebruikers moeten dit ook weten.'

Praktische uitdagingen

Telers die al werken met hernieuwbare grondstoffen, wijzen op diverse praktische uitdagingen. Zo merkt een kweker van kalanchoë dat zijn planten problemen hebben met de opname van ijzer. Hij zoekt daarvoor oplossingen.

Ook blijkt dat veel van de gebruikte materialen minder mineralen vasthouden dan veengrond. Vooral bij de organische grondstoffen fluctueert de pH sterk en is het moeilijk om daarop te sturen, weet Krijgsman. 'Het is gewoon een stuk lastiger om de planten aan de groei te houden.'

Laatste punt in de paneldiscussie is de economie, ofwel wie betaalt de meerkosten. Een kweker van plantgoed stelt dat hij met het duurdere medium, de extra meststoffen en de extra teelthandelingen zijn kostprijs met 80 procent ziet stijgen.

Ronald Keijzer van substraatleverancier Lensli wijst erop dat schaarste kan ontstaan bij geschikte materialen. Dat werkt volgens hem ook prijsopdrijvend. Hij noemt compost als voorbeeld van een grondstof waarvoor veel belangstelling is.

Serieuze volumes

Slotconclusie is voorlopig dat er nog veel tijd en onderzoek nodig is om het gebruik van veengrond op grote schaal te vervangen. Keijzer: 'Als je praat over 50 tot 90 procent van het totale gebruik, dan gaat het om serieuze volumes. Het is daarbij verstandig om niet overhaast afscheid te nemen van veengrond.'

Zevenhoven voegt eraan toe dat het uitgangspunt altijd moet zijn dat een teler goede planten kan afleveren en dat een nieuw teeltmedium voldoet aan de eisen voor voedselveiligheid en geen belemmering is voor de handel. 'Als RHP zijn wij druk bezig om de certificering voor nieuwe substraten te ontwikkelen.'

Keijzer sluit zich aan bij het standpunt van Krijgsman dat de uitdaging groot is, maar dat het goed is om die als keten samen aan te gaan. 'De lat ligt hoog. Dat geldt zowel voor telers als voor afnemers van de geteelde producten.'

De bedrijfsleider van Van Son & Koot komt nog terug op de hogere kosten en de grotere teeltrisico's. Hij vindt dat er vanuit het convenant genoeg aandacht moet zijn voor communicatie. 'We moeten kunnen uitleggen waarom onze producten duurder zijn en hopen dat de consument die meerprijs wil betalen.'