Niet-kerende grondbewerking met hier en daar een kritische noot

Niet-kerende grondbewerking (NKG) heeft veel voordelen en soms wat haken en ogen. In een gesprek met ervaringsdeskundigen komen de voors en tegens boven, maar overheerst het gevoel dat minder intensief werken past bij de ondernemers van de toekomst. Immers, waterhuishouding, bodemleven, structuur, lager energiegebruik en biodiversiteitsgroei zijn gebaat bij minder verstoring. Daar waar NKG praktische problemen oplevert, is ruimte om de gulden middenweg te bewandelen.

Rond de tafel zitten kenners van de teeltmethode met minder intensieve grondbewerking. Uit de teelt zijn dat akkerbouwer Paul Munsterman met tien jaar NKG-ervaring op zijn bij Schiphol gelegen akkerbouwbedrijf en loonwerker Marco Brouwer van loonbedrijf Brouwer-Zijp. Hij is werkzaam van West-Nederland tot in Drenthe, 'van Zeeland tot Emmen', met ondiepere grondbewerking bij akkerbouwers, bollenkwekers en veehouders.

Ploegschaamte

Lotte van Dueren den Hollander van het Hollands Agrarisch Jongeren Kontakt en zelf actief op een akkerbouwbedrijf bekijkt de methode praktisch en beleidsmatig. Janjo de Haan van WUR Open Teelten en Bart Timmermans van het Louis Bolk Instituut beproeven de methode op proeflocaties en bij praktijkbedrijven. Zij praten over hoe extensiever bewerken past bij de Nederlandse teelt, zonder dogmatisch ploegen te verbieden, want ploegschaamte is niet de bedoeling.

Binnen de publiek-private samenwerking Beter Bodembeheer en Slim Landgebruik is veel kennis opgedaan, constateert De Haan. Van Dueren den Hollander: 'Veel jonge ondernemers proberen NKG. Wat mij opvalt, is dat het tijd kost om het goed te doen en te vertalen naar de eigen bedrijfssituatie. De voordelen van NKG komen op de langere termijn, terwijl eventuele nadelen vaak sneller aan het licht komen. Je moet dus als teler het lef hebben om door te gaan. Opbrengsten zijn niet altijd hoger, maar vooral de bodemkwaliteit wordt beter.'

Uitdagingen in 'beestjes en onkruidjes'

Akkerbouwer Munsterman ziet dat een paar 'beloften' uitkomen door NKG en dat er aan de andere kant iets meer uitdagingen liggen in de 'beestjes en de onkruidjes'. Hier wringt de schoen met het middelenbeleid, geeft hij aan. Het wegvallen van de zaadcoatings en middelen tegen onkruiden bedreigt de aanpak, omdat er dan geen uitweg is als NKG daar uit de bocht vliegt.

Munsterman heeft een gangbaar akkerbouwbedrijf. 'We zijn tien jaar geleden met de methode gestart. Daarmee braken we met de tendens naar steeds zwaardere mechanisatie. Onze kleigrond loopt op tot 55 procent afslibbaar en had maar 1 procent humus. We kunnen niet laat in het najaar bewerken en groen houden heeft onze voorkeur. Een regenachtig jaar en vorst in het najaar zijn gunstig in ons geval. Maar door het groen houden krijgen we ook wat bodemleven dat we liever niet zouden hebben.' Daarbij doelt de akkerbouwer op slakken en plaaginsecten als ritnaalden en luizen.

Helemaal zonder bewerking lukt het Munsterman niet. Een paragrubber of woeler zet hij nog wel in. Het perceel vlak naast zijn huis heeft hij sinds de start nooit meer geploegd of gespit. Dat kan hij elke dag in de gaten houden. NKG vereist een preciezere timing van werkzaamheden.

Per centimeter afstellen

Dat bevestigt loonwerker Brouwer. Hij is zich sterk gaan richten op de ondiepere bewerkingen met een ecoploeg voor akkerbouwers en voor mais en bollen uit. 'We doen nu al 500 hectare zo', zegt hij. 'Voorop werken we met een kopeg en erachter met een frees. Je kunt het per centimeter afstellen. Het sluit goed aan bij al geplante bollen en maiszaad ligt mooi op de stevigere onderlaag.'

In het onderzoek bleek dat er iets meer onkruid was, laat De Haan weten. Maar dit is met de normale frequentie van spuiten te behappen en problemen met beestjes zijn volgens hem niet opgevallen. 'De echte NKG'ers zeggen dat er iets meer onkruid mag zijn, als het maar geen probleem wordt.' Bart Timmermans van het LBI stelt dat ze vooral vinden dat de verschillen tussen ploegen en NKG niet zo 'zwart-wit' zijn.

Standaard intensiever

Daarbij komt volgens Timmermans dat in Nederland de bewerking van grond standaard wat intensiever is dan in het buitenland. 'Bij NKG vonden we bij brede metingen aan de bodemkwaliteit soms voordeel voor het bodemleven en de grond was vaak wat dichter, maar wel goed doorlatend.'

De Haan stelt dat er verschillende vormen van minimale grondbewerking zijn en dat bij niet ploegen soms meerdere andere bewerkingen nodig zijn. Om dan toch de intensiteit van de bewerkingen te kunnen vergelijken of de som van bewerkingen voor een teelt, denkt hij aan een bewerkingsindex. 'We hebben een prototype ontwikkeld en die willen we samen met boeren praktijkrijp maken.'

Koolstofvastlegging

Wat betreft de koolstofvastlegging in de bodem, een ecosysteemdienst die boeren kunnen leveren, blijkt het effect van niet ploegen vaak gering, legt Timmermans uit. Op zand is geen effect te vinden op koolstofvastlegging bij niet ploegen, bij akkerbouw op klei een klein maar niet significant effect en bij maisteelt op klei een significant effect.

Voedsel is de belangrijkste ecosysteemdienst van de landbouw, zegt Van Dueren den Hollander. Daarnaast zouden andere ecosysteemdiensten kunnen worden beloond op basis van bodembeheer. En daarbinnen kan de bewerkingsindex een maat zijn.

Munsterman hoopt niet dat NKG er door de overheid als verplicht doorheen wordt gedrukt, zelfs al heeft hij er goede ervaringen mee. Die boodschap willen de onderzoekers ook meegeven. De Haan: 'Regels kunnen het paard achter de wagen worden. Je moet de telers het beste uit hun eigen vakmanschap laten halen.'

Vrije keuzes en voldoende middelen

Van Dueren den Hollander zegt dat telers vaak op veel vlakken tegelijk aanpassingen maken. Daarom is het niet goed om alle verbeteringen aan NKG toe te rekenen. Munsterman en Brouwer wijzen op de afhankelijkheid van het weer en de daarmee samenhangende behoefte aan vrije keuzes en voldoende brede middelenpakketten.

De Haan: 'Minimaal intensief kan een oplossing zijn.' Dat onderstrepen de andere aanwezigen. 'Ja, dan werken we meestal ondiep en als het nodig is wat dieper', reageert Brouwer.

‘Ploegloos gaat niet meer weg’

‘De waterinfiltratie bij NKG is een groot voordeel voor de klimaatadaptatie van de bodem’, zegt Bernaerts. ‘Het betekent niet dat je geen schade meer hebt bij zware buien, maar wel dat het risico daarop veel kleiner wordt. Daarnaast zijn er voordelen voor de draagkracht en het bodemleven.’

Bernaerts geeft trainingen en begeleidt telers die NKG toepassen. De aanwijzingen dat de methode helpt bij de verhoging van de biodiversiteit en het organische stofgehalte in de bodem, maken volgens hem dat de landbouw er niet meer omheen kan om meer met NKG te doen. Hij merkt daarbij op dat, dankzij vergrote kennis en ervaring, het vertrouwen in NKG groeit en de overstap makkelijker wordt.

NKG enorm voordeel

‘We gaan de werking beter begrijpen. Dit voorjaar blijkt NKG een enorm voordeel te zijn. Vocht is een probleem na de zaai. Met NKG is de aansluiting van het zaad op het bodemvocht beter. De methode was vorig jaar moeilijker’, weet Bernaerts. Hij beschouwt ook ondiep ploegen als ploegen. ‘Bij conserverende landbouw doe je echt niets. Dan heb je de beste waterinfiltratie en opdrachtigheid. In Nederland is vaak eerst één diepere grondbewerking nodig, maar op den duur kan je helemaal zonder. Misschien pas je dan nog een extensieve diepere grondbewerking als een woeler toe.’

Met de juiste keuze in groenbemesters en het klepelen ervan in het voorjaar, als er te veel groene massa is, kan NKG goed samen met de teelt van fijnzadigen als uien, ervaart Bernaerts. ‘Met een studiegroep, die structureel met NKG werkt, zitten we hier op één lijn. Samenvattend zeg ik: het gaat best goed, de voordelen zijn groot, de mensen zijn enthousiast en er zijn soms nog vragen. We vinden minder slemp en stuiven. Ga praktisch om met NKG, niet dogmatisch. Ploegen kan handig zijn, maar heeft ook nadelen. Met NKG is weinig onmogelijk.’

Leven beschermen in de bodem

‘NKG is goed voor het leven in de bodem’, stelt Boerrigter. ‘De waterregulatie is beter en de biodiversiteit neemt toe. Vanuit het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) willen we aan de ene kant de boeren en loonwerkers info geven over de methode, zonder dwingend te zijn. Aan de andere kant willen we ophalen wat leeft in de praktijk.’

Het DAW is een kennisprogramma gefinancierd vanuit LNV en werkt samen met het nationaal programma Slim Landgebruik en de publiek-private samenwerking Beter Bodembeheer. Boerrigter brengt als ‘kennismatcher’ graag de voordelen van niet-kerende grondbewerking onder de aandacht, maar het DAW wil de bewerkers van het land in eerste instantie stimuleren door ze ‘vrijwillig, niet vrijblijvend’ mee te laten doen en mee te laten praten.

‘NKG kan ook nadelen bovenhalen. Denk aan Limburg. Daar mag je niet ploegen, maar is onkruid wel een probleem voor de telers’, geeft Boerrigter aan. ‘Hoe los je dat op? Bio en gangbaar kunnen goed van elkaar leren.’

Inspanning per bedrijf

Boerrigter hoopt dat het ministerie oog heeft voor de praktijk en niet iedereen dwingend een manier van werken gaat voorschrijven. Liever ziet ze een inspanning per bedrijf om de bodemkwaliteit zo te verhogen dat de waterkwaliteit en klimaatadaptatie verbeteren. ‘Door minder intensief te bewerken en het land langer groen te houden, kan het percentage organische stof in de bodem omhoog’, zegt ze.

‘We beschermen het leven in de bodem beter, hebben minder uitspoeling, het land kan beter tegen zware regenval en droogte, de waterkwaliteit wordt beter, de verdichting wordt minder en de biodiversiteit gaat omhoog. Ploegschaamte moet het niet opleveren. Boeren willen wel minder ploegen, maar dat lukt niet ieder jaar en voor iedere teelt’, besluit Boerrigter.