Onrust op Gemerts platteland door Proeftuin Elsendorp

De titel van het boek 'Kumt goewd' over de Gemertse boerenvoorman en voormalig wethouder Harrie Verkampen zegt veel over de politieke wind die er onder zijn bewind waaide in gemeente Gemert-Bakel. De agrarische sector had deze wind vaak in de rug, aangejaagd door de CDA-politicus die eigenhandig veel politieke potjes wist te breken.

Anno 2022, vele jaren nadat Verkampen het Gemertse pluche definitief verliet, komt er nog steeds 'veul goewd' in Gemert en omstreken. Met veel agrarische bedrijvigheid en het CDA nog steeds aan het politieke roer lijken de ingrediënten voor een boervriendelijk klimaat nog steeds aanwezig.

Rondrijdend door het uitgestrekte gebied lijkt er ook geen vuiltje aan de lucht. Vrachtauto's van voerbedrijven, veetransporteurs en zuivelaars en trekkers van loonwerkers en boeren domineren het straatbeeld in het buitengebied. Maar achter de schermen loopt niet alles even gesmeerd.

Rechtszaak

Zo is ZLTO-afdeling Gemert-Bakel in een rechtszaak verwikkeld met de gemeente over het bestemmingsplan buitengebied uit 2017, is het beleid over huisvesting van arbeidsmigranten al jaren onderwerp van discussie en vinden veel boeren dat ze bij de plannen voor duurzame energieopwekking van de Regionale Energiestrategie achter het net vissen.

Deze week vond ook een zitting bij de Raad van State plaats waarin een melkgeitenhouder uit De Rips de woningbouwplannen van de gemeente torpedeert.

Het gaat dus niet allemaal van een leien dakje in Gemert en omstreken. Dat heeft een duidelijke oorzaak, stelt Robert Wessels, secretaris van ZLTO-afdeling Gemert-Bakel.

'Beleidsmakers vergeten vaak om de agrarische sector er aan het begin van het proces bij te betrekken', zegt Wessels. 'De gemeente gaat uit van een bepaalde visie op het buitengebied, maar daarbij negeren ze vaak de feiten en cijfers. Ze verstoppen zich achter beleidskaders en hebben het over maatwerk. Dat vind ik een vies woord.'

Heet hangijzer

Het meest recente hete hangijzer waar de Gemertse boeren en nu ook de politiek zich druk om maken, is Proeftuin Elsendorp. Deze pilot van provincie Noord-Brabant, gemeente Gemert-Bakel en de dorpsraad zag begin 2018 het levenslicht. Inwoners van Elsendorp ontwikkelden een gebiedsplan voor kleinschalige en duurzame bedrijvigheid, wonen en recreatie in het buitengebied zonder rekening te hoeven houden met de bestaande regelgeving.

Doel is om de leefbaarheid van het dorp en het platteland eromheen te versterken met het oog op de toenemende leegstand op agrarische locaties. Onder meer het stimuleren van nieuwe bedrijvigheid in leegkomende stallen of loodsen, de bekende VAB-locaties, staat hierbij hoog op de agenda.

Nog niets gebeurd

Vier jaar later zijn er veel ideeën gespuid, initiatieven uitgewerkt en overleggen gevoerd, maar is de schop nog niet de grond in gegaan.

Bij de start van de voorbereidingen is vastgelegd dat de definitieve plannen die voortkomen uit Proeftuin Elsendorp, niet mogen afwijken van geldende regels in het bestemmingsplan buitengebied. Dit om rechtsongelijkheid te voorkomen. Maar dat is nu precies wat er mis mee is, stelt Wessels.

Verschillen

'In december 2021 werd het conceptbestemmingsplan voor Proeftuin Elsendorp ter inzage gelegd. Toen werd pas duidelijk dat er wel degelijk de nodige verschillen te ontdekken zijn met het huidige bestemmingsplan buitengebied. Boeren en tuinders kunnen daar hinder van ondervinden, vooral op financieel gebied', licht de afdelingssecretaris toe.

'Zo moeten veehouders die een sleufsilo willen realiseren, elders in het gebied dezelfde hoeveelheid verharding of stenen saneren. Dat kost geld. Ze zijn eigenlijk vergeten om de agrarische sector goed te betrekken bij de planvorming.'

Boeren in werkgroep

Het is niet zo dat dit helemaal niet is gebeurd. In het begin zijn vier agrarisch ondernemers betrokken geweest bij de werkgroep. 'Maar toen is er niet concreet over de regelgeving gesproken en of dat zou botsen met het bestaande beleid', reageert Wessels. 'Er zouden geen verschillen mogen zijn, maar die zijn er dus wel. We hebben direct bij de gemeente aan de bel getrokken en zienswijzen ingediend.'

Ook de coalitiepartij Dorpspartij uitte, in de persoon van gemeenteraadslid Toon Coopmans, onlangs nog stevige kritiek op de proeftuinplannen. Hij wil tekst en uitleg van het college, want dit kon toch niet de bedoeling zijn. Inmiddels heeft overleg plaatsgevonden tussen de boeren, de gemeente en Proeftuin Elsendorp.

Verkiezingen

De gemeenteraad zou het bestemmingsplan vorige week aftikken, maar dat besluit wordt nu over de verkiezingen heen getild. Eerst zijn reparatiewerkzaamheden nodig, zo hebben zowel het college als woordvoerder Willy Donkers van Proeftuin Elsendorp beaamd.

'We gaan het ontwerpbestemmingsplan aanpassen en trekken daarin samen op met de ZLTO-afdeling', zegt Donkers. 'Voordat er een nieuwe versie wordt gepubliceerd, leggen we deze voor aan ZLTO.'

Reactie wethouder

De gemeente, in de persoon van wethouder Willeke van Zeeland (CDA), sluit zich daarbij aan. 'Mede door corona blijkt dat we nog niet iedereen goed hebben kunnen meenemen. Dat is echt vervelend, maar gelukkig gaat het hier om een ontwerpbestemmingsplan dat we mogelijk goed kunnen repareren. Daar gaan we ons best voor doen', belooft ze.

Maar veel boeren hebben grote twijfels over een goede afloop, weet Wessels. 'Het draagvlak voor de proeftuin brokkelt behoorlijk af. Voor ons is dat een dilemma, want er zijn ook leden die al jaren wachten op goedkeuring voor hun VAB-plannen.'

'Kumt goewd', zou Verkampen zeggen. Maar het laatste woord is hier nog niet over gezegd.

'Wij hebben behoefte aan eenvoudige regelgeving'

'Natuurlijk gooide corona roet in het eten, maar dat hoeft een fatsoenlijke communicatie niet in de weg te staan. Daardoor voel ik me overvallen door wat er ligt: een document van 140 pagina's dat uitblinkt in ingewikkeldheid en een wirwar aan beleid. Tot op de vierkante meter is het dichtgetimmerd. Voor heel normale dingen moet je nu een vergunning aanvragen. Het is gewoon niet werkbaar. Te veel zaken zijn verschillend uitlegbaar. Wij als boeren hebben behoefte aan eenvoudige regelgeving met hooguit een juridisch tintje.'

Wat Van Summeren betreft biedt het bestemmingsplan te weinig houvast. 'Wie bepaalt hoe het moet: de ambtenaar, de rechter of ikzelf? Ik heb geen idee hoe het verder gaat. Mijn zoon wil graag met ons bedrijf verder en met nevenactiviteiten, maar als je overal een vergunning voor nodig hebt, wordt het ondoenlijk. Dat geldt ook voor de andere boeren die in het buitengebied willen doorgaan. Ook zij lopen straks tegen een complexe situatie aan', verwacht hij.

'Het is al met al jammer, want toen dit project in 2017 van start ging, leek het echt een kans voor de boeren die willen omschakelen en een kans voor de hele gemeenschap om Elsendorp leefbaar te houden. Maar het project heeft niet voor niets als naam Proeftuin Elsendorp gekregen. Als uiteindelijk blijkt dat het niet werkt, dan moet je ook eerlijk zijn en er een punt achter durven zetten. Opnieuw beginnen levert misschien wel het gewenste resultaat op. Mijn advies zou dan zijn: neem de mensen vanaf het begin mee en blijf goed communiceren.'

'Flink wat huiswerk te doen'

'Het ontwerpbestemmingsplan Elsendorp is heel anders dan andere plannen, want het is gemaakt op basis van de Crisis- en herstelwet en om zo ervaring op te doen met de Omgevingswet die straks van kracht wordt. Voor ons is het ook een nieuw soort bestemmingsplan en we merken uiteraard dat we nog flink wat huiswerk hebben', zegt Van Zeeland.

De wethouder heeft te maken met voor- en tegenstanders van de Elsendorpse pilot. 'Het is een bestemmingsplan dat zowel bestuurlijk als in de samenleving erg gevoelig ligt. We gaan dus heel zorgvuldig te werk en zullen sowieso de vervolgstappen breed bespreken voordat we een definitieve keuze maken voor een van de scenario's. We vinden dat we hier aan de ene kant goed de tijd voor moeten nemen, maar aan de andere kant ook haast mee moeten maken, want er zijn initiatiefnemers die in de startblokken staan om gebruik te maken van het bestemmingsplan. We willen dus echt voor de zomervakantie duidelijkheid geven aan iedereen.'

'Proeftuin moet breedgedragen zijn'

'Bij het voorontwerp bestemmingsplan was er geen gebiedsindeling. Mede daardoor waren er te weinig mogelijkheden voor herontwikkeling van de VAB-locaties. Daar hebben we toen met juristen en beleidsmedewerkers van provincie Noord-Brabant een stevig robbertje over gevochten. Uiteindelijk is er differentiatie in het buitengebied van Elsendorp gekomen in de vorm van een gebiedsindeling. Deze hebben we vervolgens opgenomen in het ontwerpbestemmingsplan dat in december ter inzage is gelegd.'

Maar dat leidde dus tot grote onrust onder agrarische ondernemers die hun bedrijf nog jaren willen voortzetten en dus niets met VAB te maken hebben. Die groep kreeg ineens te maken met beperkingen en negatieve financiële gevolgen. Donkers: 'Dat hebben we echt over het hoofd gezien. Mede door de tijdsdruk die erop zat vanwege de invoering van de Omgevingswet en het feit dat we door corona bijna niet bij elkaar gezeten hebben. We hebben dat niet goed ingeschat en daarbij kijk ik zelf ook in de spiegel. Het is nooit onze bedoeling geweest om de bestaande rechten van boeren en tuinders te ondermijnen.'

Het overleg wat onlangs plaatsvond tussen boeren, de proeftuin en gemeente Gemert-Bakel was constructief, volgens Donkers. 'We hebben een pittige, maar goede discussie gevoerd. Afgesproken is dat we het ontwerpbestemmingsplan aanpassen. Ook zullen we het voorleggen aan de ZLTO-afdeling voordat het opnieuw ter inzage komt te liggen. We trekken samen op en gaan voor kwaliteit in plaats van snelheid. Het moet breedgedragen zijn. Aan de andere kant willen we de ondernemers die iets willen met hun VAB-locatie ook weer niet te lang laten wachten.'