'Het is tijd voor een nieuwe boerencultuur'

De boerencultuur is onlosmakelijk verbonden met de op dat moment heersende politieke ideologieën. Na de Tweede Wereldoorlog moest de Europese Unie zichzelf kunnen voorzien van voedsel en zo min mogelijk afhankelijk zijn van de import van andere landen. Daarom werd het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid opgericht. De Nederlandse Eurocommissaris Sicco Mansholt was de grondlegger van dit beleid.

Door het beleid werden interne handelsbarrières opgeheven. Er kwam een systeem dat agrariërs een minimumprijs en afzet van producten garandeerde. Het gebruik van productieverhogende technieken en bedrijfsontwikkeling kon vaak rekenen op subsidies.

De landbouw had in deze tijd een bijzondere positie in de economie. Dit exceptionalisme betekende dat de sector grotendeels buiten de reguliere markt werd gehouden. Met een eigen ministerie met ambtenaren met een achtergrond in de agrarische sector, Kamerleden die met één been nog op de boerderij stonden en boerenorganisaties als de LTO die het beleid in de gewenste richting wisten te drukken. Vanaf de Tweede Wereldoorlog tot het eerste paarse kabinet in 1994 kwam de minister van Landbouw altijd van CDA-huize, en die was boeren altijd goed gezind.

In de jaren tachtig en negentig komt het neoliberalisme op en een golf van privatisering van publieke diensten. Agrarisch ondernemers worden zelf verantwoordelijk voor het verwerven van technische en bedrijfseconomische bedrijfsadvisering en de Rijkslandbouwvoorlichting privatiseerde.

Met het aantreden van de paarse kabinetten keert het tij in het nadeel van de boeren. De ministers Jozias van Aartsen van de VVD en Laurens Jan Brinkhorst van D66 stellen landbouwnota's op zonder overleg met de sector. De beschermde status van de landbouw lijkt steeds meer op zijn retour.

Minister na minister stelt dat de oplossingen voor de problemen moeten komen uit de markt en de sector. Al vijftien jaar zegt de overheid hetzelfde: boeren en de voedselketen eromheen moeten het zelf oplossen. In de Europese Unie is het geloof in de vrije markt dominant geworden, ten nadele van de Nederlandse boer.

Traditioneel beschermde Europa de agrariërs door tariefmuren op te werpen voor de import van producten van elders. De afgelopen decennia zijn die muren afgebroken en er worden maximaal landbouwproducten geïmporteerd vanuit andere landen. Het wordt voor Nederlandse boeren, die met strenge eisen opereren op de duurste grond, steeds moeilijker om te concurreren.

Boeren zijn door het neoliberalisme in grote mate afhankelijk van geprivatiseerde adviesdiensten, verwerkende en toeleverende bedrijven en andere erfbetreders. Grotendeels heeft dit geleid tot advies op provisiebasis: verbonden aan de verkoop van producten of diensten. Nieuwe kennis stroomt hierdoor niet meer automatisch door naar de boerenpraktijk.

Niet meer hetzelfde doel

Het belangrijkste verschil in het huidige systeem is dat overheid en agrarisch ondernemers niet langer exact hetzelfde doel nastreven. Waar de landbouwsector, als gevolg van het verleden, vooral is gericht op kostprijsverlaging en productieverhoging, kijkt de overheid nu ook naar de gevolgen voor het klimaat. Ze bepleit een omslag naar kringlooplandbouw en vermindering van stikstofinput. De definitie van een 'goede boer' is aan verandering onderhevig.

Om onze boeren hier niet het slachtoffer van te maken is het tijd voor een nieuw politiek tijdperk. Een sterke overheid die zich hard maakt voor de landbouw door te kiezen voor minder marktwerking en minder afhankelijkheid van andere landen en coöperatieve overlegmodellen.

Kortom, een nieuwe boerencultuur waar overheid en boeren hetzelfde beeld hebben van de landbouw. De landbouw moet weer een bijzondere en beschermde positie krijgen in de economie en een minister die verantwoording neemt en oplossingen niet aan de markt overlaat. Het moet de taak zijn van de overheid om de kennisinfrastructuur te financieren zodat nieuwe kennis automatisch doorstroomt naar het boerenerf. Een overheid die samen met boeren werkt aan een nieuwe boerencultuur waarin Nederland weer trots kan zijn op alle 'goede boeren' in dit land.