Teler mist handvat voor strijd tegen ritnaalden

Achtergrond Akkerbouw Haijo Dodde 06 nov 2020 om 15:30uur

Het kleinere middelenpakket en de droogte van de laatste jaren zorgen ervoor dat de druk van ritnaalden snel toeneemt. Het probleem speelt onder meer in de aardappelteelt op gescheurd grasland of op percelen met overblijvende groenbemesters. Bij zware aantastingen bedraagt de financiële schade tot enkele duizenden euro's per hectare.

Teler+mist+handvat+voor+strijd+tegen+ritnaalden

'Van ons aardappelareaal is vanwege schade door ritnaalden de opbrengst van 8 hectare afgekeurd. Hier was het aantastingsniveau 15 procent of meer. Op enkele percelen met minder aantastingen zijn we gekort op de uitbetaling', zegt akkerbouwer Mischa Raedts. 'Daarnaast hebben we een flink bedrag uitgegeven aan veelal biologische bestrijdingsmiddelen die niet of nauwelijks hebben gewerkt.'

De totale schadepost door ritnaalden raamt Raedts voor dit jaar al op 75.000 euro. 'Dat zou minimaal onze winst moeten zijn', stelt hij vast. De ondernemer heeft in het Limburgse Sevenum een akkerbouwbedrijf in maatschap met zijn ouders. Zij telen in totaal 100 hectare aardappelen waarvan een deel voor de afzet als kriel. 'Juist in de kleinere knollen is de impact van schade door ritnaalden nog groter.'

5.000 euro per hectare

Akkerbouwer Jos Derks uit het Brabantse Volkel heeft vergelijkbare ervaringen met fritesaardappelen die hij teelt voor Aviko. 'Als aardappelen bij de fabriek worden afgekeurd en alleen nog geschikt blijken voor de vlokkenverwerking, dan kost je dat 10 cent per kilo. Per hectare loopt de financiële schade door ritnaalden dan zomaar op tot 5.000 euro', rekent Derks voor.

Ook de keuze voor grasgroenbemesters zorgt voor meer druk

Jos Leenders, teeltadviseur van Agrifirm

Zowel Raedts als Derks constateert dat de aantastingen door met name ritnaalden, maar ook bodeminsecten als engerlingen en emelten, de laatste jaren toenemen. Derks ziet een relatie met het achterwege blijven van strenge winters. 'Wij ruilen voor aardappelen veel land met veehouders en teelt op gescheurd grasland is een risico voor wat betreft deze aantastingen.'

Zoektocht naar vocht

Naast de zachte winters wijst Raedts op de invloed van de droge zomers van de afgelopen jaren. 'Vanaf 2018 hebben we elk jaar meer schade. Het lijkt erop dat ritnaalden tijdens extreme droogte eerder aardappelen aanvreten in hun zoektocht naar vocht. Voor ons is het grootste probleem dat we weinig mogelijkheden hebben voor een effectieve bestrijding. Het ontbreekt ons daarvoor aan de juiste handvatten.'

De bevindingen van beide akkerbouwers worden bevestigd door teeltadviseur Jos Leenders van Agrifirm. 'Vooral het wegvallen van een aantal effectieve middelen, maar ook de keuze voor grasgroenbemesters zorgt de laatste jaren voor meer druk van met name ritnaalden. Dat is op het oog goed te zien aan de vele kale plekken in graslanden.'

Oude en huidige middelen

Als voorbeelden van middelen voor de bestrijding van ritnaalden die al zijn verdwenen, noemt Leenders Mocap, Condor en Dursban. 'Van de huidige middelen is de werking van bijvoorbeeld Vydate op bodeminsecten matig en bij Nemathorin sterk afhankelijk van de beschikbaarheid van voldoende vocht op het juiste moment.'

Overigens is vanaf dit jaar het middel Force Evo van Syngenta toegelaten in aardappelen en mais. Dit product met een dampwerking bestrijdt specifiek ritnaalden en geen aaltjes. Volgens de toelatingshouder zijn de proefresultaten veelbelovend.

Soorten gronden

Landelijk is de meeste schade van ritnaalden volgens Leenders te vinden op lichtere gronden, langs perceelsranden of op zandkoppen. 'Maar ook mijn collega's op de lössgronden melden dat het probleem groter wordt. Verder zijn kleigronden minder gevoelig, maar ook daar zijn aantastingen in aardappelen na teelt op gescheurd grasland niet uit te sluiten.'

Voordat Derks gaat poten op ondergewerkt grasland of een perceel waar de hele winter een groenbemester heeft gestaan, neemt hij monsters. 'Het is goed om te weten of je ritnaalden kunt verwachten. Dan heb je in elk geval de mogelijkheid om maatregelen te nemen tijdens het poten. Later in het seizoen kun je zeker niks meer doen.'

Bestrijding vergt leerwerk

Raedts zegt dat hij afgelopen jaar samen met een teeltbegeleider van alles heeft geprobeerd om de ritnaalden te bestrijden. 'Voor zover toegelaten hebben we middelen ingezet en daar ook fors in geïnvesteerd, maar helaas zonder succes. Het vergt nog wat leerwerk om een bestrijding goed uit te voeren. Daarbij speelt op tijd beregenen een belangrijke rol, maar dat is voor ons een lastig verhaal.'

Vanwege de ritnaalden maakt de Limburgse akkerbouwer zich vooral ook zorgen over de beschikbaarheid van grond voor de aardappelteelt in zijn regio. 'Het valt nu al niet mee om voldoende teeltareaal bij elkaar te krijgen en deze aantastingen zijn alleen maar een extra belemmering.'

Grootschalig onderzoek

Voor het tackelen van de problemen met bodeminsecten pleit Leenders voor meer grootschalig onderzoek. 'We hebben niet alleen betere middelen nodig, maar vooral ook meer kennis en inzicht over deze plaaginsecten. Het onderzoek moet breed worden opgepakt waarbij we integraal leren denken op bouwplanniveau', zegt hij.

'Ik zou bijvoorbeeld graag willen weten wat de invloed is van het opruimen van een grasgroenbemester voor 1 december op de populatie van ritnaalden. Zulke verbanden willen we beter inzichtelijk krijgen.'

Bij een hoog aantastingsniveau worden aardappelen afgekeurd voor verwerking tot frites of kriel. © Mischa Raedts

Kniptor heeft een levenscyclus van drie tot vijf jaar

Ritnaalden worden ook wel koperwormen genoemd. Ze zijn de larven van kniptorren die zich bij voorkeur vestigen in gewassen als grasland, graszaad en graangewassen. Wereldwijd zijn 170 soorten kniptorren (Agriotes spp.) bekend. Daarvan zijn twee soorten relevant voor Nederland. Het onderscheid tussen de verschillende soorten kniptorren is onder meer gebaseerd op de mate van agressiviteit. Een zuidelijke soort met een groter schadepotentieel schijnt langzaam op te rukken richting Noord-Europa. Op de website van bioKennisbank staat dat kniptorren hun eitjes afzetten in het vroege voorjaar op vochtige gronden in dichte gewassen. Ritnaalden leven drie tot vijf jaar in de bodem, voordat ze gaan verpoppen. De jongste larven veroorzaken nog nauwelijks schade en voeden zich met dood organisch materiaal. Vanaf het tweede larvale stadium groeien de larven tot een lengte van 5 millimeter of meer. Uiteindelijk krijgen ritnaalden een lengte van meer dan 20 millimeter. Ritnaalden veroorzaken de meeste schade in het voorjaar en het najaar als de bouwvoren relatief vochtig zijn. De schade door ritnaalden bestaat enerzijds uit wegval van planten. Dit is vooral van toepassing op koolsoorten, suikerbieten en mais. In rooivruchten is vooral sprake van kwaliteitsschade, doordat ritnaalden gaatjes en gangetjes maken. Dit komt vooral voor bij aardappelen, maar ook peen kan worden aangetast. De bestrijding van ritnaalden richt zich in principe op de volwassen kniptorren, voordat de insecten in het voorjaar massaal eitjes gaan afzetten. In mais is ook bestrijding mogelijk door het gebruik van gecoat zaaizaad. Ritnaalden zelf zijn in het groeiseizoen niet meer te bestrijden.