Kijken in de bodem opent boeren de ogen

Als akkerbouwer Maik Verwer voor de verslaggever en projectleider Albert Jan Olijve twee gaten graaft in zijn percelen bouwland, laat dat al gauw zien waar het om draait. Het ene perceel met een mengsel van onder andere bladrammenas, wikke en phacelia als groenbemester laat de diepere doorworteling zien, op het perceel ernaast heeft de gele mosterd met haver het moeilijker.

Daar is de bovengrond natter en treft de boer bij wat graven nog een compactere laag aan, gevolg van bodemverdichting. Planten groeien er moeilijker door en de kans op wateroverlast neemt toe.

Bouwplan aanpassen

Juist de toenemende problemen door bodemverdichting zijn voor meer dan honderd Flevolandse boeren reden om deel te nemen aan het project. Ze leren kritisch naar de bodem te kijken, hun eigen bedrijfsvoering onder de loep te nemen en zo nodig het bouwplan aan te passen.

'Ik wist dat er problemen waren met mijn land. En als je niet goed bent voor de grond, krijg je niet het resultaat wat je wilt', vat Verwer zijn motivatie samen. 'Mijn kennis van de bodem is intussen aanzienlijk toegenomen. Ik zit er nu goed in.'

Nadat hij zich op aanraden van een collega akkerbouwer had aangemeld, kreeg Verwer via het project twee bodemdeskundigen op bezoek om een analyse te maken van zijn percelen. 'Ik wist tot dan eigenlijk te weinig van mijn bodem. Het eerste wat je leert, is dat je regelmatig profielkuilen moet graven en beoordelen. Dat doe ik dan ook nog steeds tamelijk veel', erkent de boer.

Albert Jan Olijve bevestigt het beeld van de akkerbouwer. 'Er zijn nog te weinig boeren die regelmatig de schop pakken om te kijken wat er in de bodem gebeurt. Toch werkt dat het best: een eenvoudige profielkuil vertelt je al heel veel.'

Voorscharen verwijderd

Naast bodemverdichting in de vorm van blauwe storende lagen, troffen Verwer en de twee bodemkundigen ook veel onverteerd stro aan. 'De resten grove gewassen gingen bij het ploegen te diep de grond in. Dat heb ik gecorrigeerd door de voorscharen van mijn ploeg te verwijderen. Nu kom ik die resten niet meer tegen en zijn er ook geen blauwe lagen meer.'

In het eerste jaar leren deelnemers zelf kuilen beoordelen en krijgen ze een aandachtspuntenlijst van een bodemexpert (zie kader). Verwer kreeg toen de smaak te pakken. In het tweede jaar startte hij met verdere aanpassingen. Op de jaarlijkse Flevolandse Kennisdag Bodem en Water in Dronten had hij inspiratie opgedaan door het verhaal van collega-akkerbouwer Jan Pieter Smidt.

Vernatting

Om verdere vernatting van percelen tegen te gaan, probeert Smidt grondbewerkingen in het natte najaar zo veel mogelijk te voorkomen. Hij ploegt direct na de tarweoogst, gevolgd door het inzaaien van een groenbemester die de hele winter blijft staan.

Toen hij dat toepaste op een perceel tarwe voor de aardappelen uit, merkte Verwer dat hij daar in de afgelopen twee droge zomers als enige perceel helemaal geen beregening nodig had. 'Het is echt een perceel met power geworden. Groenbemesters zorgen voor meer poriën in de grond. In feite werken ze als een grote spons en het perceel wordt er sterker van', vat hij samen.

Olijve knikt instemmend bij het verhaal van de akkerbouwer. 'Dit is precies wat we met het project Zicht op de Bodemstructuur willen bereiken. Boeren leren van elkaar en vergroten zo hun kennis van de bodem.'

Verwer is enthousiast over het zomerploegen, maar durft het (nog) niet aan om zijn hele bedrijfsvoering om te gooien. 'Die grond kan nu ontzettend veel hebben, maar in bieten en zeker ook uien pas ik het nog niet toe. Daar moet je netjes zaaien.'

Doorontwikkelen

Verwers volgende uitdaging is hoe hij een doorgeschoten groenbemester in het voorjaar zo kan onderwerken dat het poten er niet onder lijdt. Ook experimenteert hij met niet-kerende grondbewerking. Met een cultivator en zaaimachine wordt de groenbemester ingezaaid. Daar gaan volgend jaar de aardappelen rechtstreeks, zonder te ploegen, de grond in.

Daarmee is Verwer intussen bij de derde fase aangeland, de categorie van deelnemers die willen doorontwikkelen op basis van hun nieuwe bodemkennis. Daarin gaat een aantal Flevolandse akkerbouwers door met systeemaanpassingen en blijven ze elkaars ontwikkelingen volgen. 'Van elkaar leren, werkt altijd goed. En ik leer nog ontzettend veel.'

'Bij vroeg ploegen komt veel kijken. Twee jaar zijn dan in feite te kort om te kunnen beoordelen hoe duurzaam het is. Het wordt in Flevoland ook nog niet zo veel toegepast. Met de laatste zachte winters is het ook nog maar de vraag of de grond genoeg gelegenheid krijgt om te verweren. Bedekking in de winter kan dan een voordeel zijn', zegt Olijve.

Geen maatregelen opgelegd

Hij benadrukt dat het project boeren geen maatregelen oplegt. 'Er is niet één formule. Iedere boer kiest het systeem dat bij hem en zijn grond past. Wat wij willen bereiken, is dat zij expert worden van hun eigen grond. Iedere deelnemer heeft tot nu toe wel iets gedaan met wat hij heeft geleerd in het eerste jaar. En 80 procent van de deelnemers gaat ermee door.'

Verwer staat open voor innovaties. 'Ik zie mijzelf niet als voorloper, maar je moet wel durven. We kennen steeds vaker periodes met lange droogte, afgewisseld met enorme hoeveelheden neerslag. Je moet als boer dan met de weerbaarheid van je grond een niveau omhoog om dat goed te kunnen handelen.'