Bodem heeft baat bij bovengrondse variatie

'We vragen steeds meer van de bodem. Daarom is een integrale aanpak nodig voor verbetering van het bodemleven', vindt Gera van Os, lector Duurzaam bodembeheer en verbonden aan Aeres Hogeschool in Dronten. 'Het veranderende klimaat vergt een betere waterberging en meer vochtleverend vermogen. Verder zien we dat bodemverdichting toeneemt en funest is voor de natuurlijke weerbaarheid van de bodem.'

Samen met de Flevolandse akkerbouwer Gert-Jan van Dongen verzorgde Van Os deze week tijdens de drukbezochte Kennisdag Bodem & Water in Dronten een workshop over het positief beïnvloeden van het bodemleven. Hun verhaal sloot aan op de centrale lezing over hetzelfde onderwerp van professor Liesje Mommer van Wageningen University & Research.

Diversiteit aan gewassen

Mommer is plantenecoloog en ging in haar verhaal vooral in op de meerwaarde van een diversiteit aan gewassen voor de bodemkwaliteit. Volgens de wetenschapper blijkt uit onderzoek dat in mengteelten meer biomassa wordt geproduceerd dan in monoculturen, net als bij strokenteelt. 'Meer gewas bovengronds betekent ook meer wortelmassa in de bodem. Dat is gunstig voor de koolstof- en stikstofvoorziening en de bodemstructuur.'

Belangrijk effect van soortenrijke plantenmengsels noemt Mommer de grote diversiteit aan bodemorganismen. 'Er lijkt een betere balans tussen de 'good guys' en de 'bad guys' in de bodem. Planten in mengteelten hebben minder last van bodemschimmels. In onderzoek naar bijvoorbeeld rhizoctonia vinden we in mengsels een afname van de ziektedruk met zo'n 40 procent.'

Meer antagonisten

Mogelijk is dit een rechtstreeks bestrijdend effect van plantensoorten op pathogenen, of een indirect effect omdat in de bodem meer antagonisten aanwezig zijn. Vervolgonderzoek moet volgens Mommer uitwijzen of dit geldt voor meerdere bodemschimmels en ook of plantparasitaire aaltjes beter worden onderdrukt in mengteelten.

Van Os benadrukt het belang van micro-organismen ook. 'Bodemschimmels, bacteriën, protozoa en mycorrhiza's leveren een bijdrage aan het voeden van de planten, de stabiliteit van de bodemstructuur en de bodemweerbaarheid.'

Van planten is bekend dat ze bij stress specifieke wortelexudaten uitscheiden, vervolgt de lector. 'Dit zijn lokstoffen voor micro-organismen die de plant beschermen tegen de factoren die zorgen voor de stress. De plant mobiliseert dus zelf zijn hulptroepen.'

Aanvoer organische stof essentieel

Voor de voeding van de micro-organismen, maar ook voor verbetering van de bodemstructuur, is aanvoer van organische stof essentieel. Om de invloed op de bodemweerbaarheid aan te tonen, verwijst Van Os naar een experiment in narcissen met een dubbele compostgift. In de objecten met veel compost in combinatie met een groenbemester werd nauwelijks wortelrot gevonden.

Bij de aanvoer van organische stof spreekt Van Os over de Schijf van Vijf. 'Of het nu gaat om stro, groenbemesting, gewasresten, dierlijke mest of compost, variatie is nodig voor het gewenste resultaat. Stabiele organische stof draagt het meest bij aan een betere structuur, terwijl bodemorganismen zich vooral voeden met organische stof dat makkelijk afbreekbaar is.'

Praktische vertaalslag

In de workshop zorgt Van Dongen samen met enkele toehoorders voor de praktische vertaalslag. Hij komt samen met Van Os tot de conclusie dat in de landbouw nog veel gebeurt waar de bodem niet blij van wordt. Ze constateren dat in Flevoland op 50 procent van de percelen sprake is van een zekere mate van bodemverdichting. 'Het afgelopen najaar was goed te zien hoe kwetsbaar de bodem is', stelt de akkerbouwer.

Volgens Van Dongen moeten akkerbouwers hun teeltsysteem onder de loep nemen om de houdbaarheid te beoordelen. Zelf streeft Van Dongen op zijn bedrijf naar een goede balans tussen maai- en rooivruchten en waar mogelijk ruimte voor rustgewassen. 'Het is de vraag in hoeverre 1-op-4-bouwplannen in de toekomst nog realistisch zijn.'

Twee akkerbouwers geven aan dat ze al langer ervaring hebben met niet-kerende grondbewerking. Ze hebben de indruk dat de draagkracht van de bodem daardoor verbetert en dat bleek in de natte herfst van meerwaarde. 'Maar wat dergelijke maatregelen uiteindelijk doen met het bodemleven blijft voorlopig nog lastig meetbaar', verklaart een van hen.