Tweede groeispurt Veldleeuwerik blijft uit

Achtergrond Akkerbouw Haijo Dodde 08 okt 2019 om 12:00uur

Na dit jaar komt er een einde aan Veldleeuwerik, het duurzaamheidsprogramma voor vooral akkerbouwers. Vanwege het wegvallen van een groot aantal partnerbedrijven, waaronder initiatiefnemer Heineken, kan de stichting de financiering niet meer rond krijgen. Nieuwe Oogst blikt terug om te kijken hoe het zover heeft kunnen komen.

Tweede+groeispurt+Veldleeuwerik+blijft+uit

Directeur Hedwig Boerrigter van Veldleeuwerik noemt het wrang dat de activiteiten van de stichting stoppen. Volgens haar had Veldleeuwerik ook in de toekomst een rol kunnen spelen bij stimulering van biodiversiteit, aanzet tot kringlooplandbouw en minder gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. 'Dat dit stopt, is een verkeerd signaal naar de sector.'

De melding dat Veldleeuwerik ophoudt te bestaan, kwam toch nog onverwacht. In een persverklaring schreef de aanjager voor een duurzame akkerbouwketen dat het niet is gelukt om voor een nieuwe periode de financiering rond te krijgen.

Het aantal partnerbedrijven daalde de laatste vier jaar van zestig naar minder dan veertig. Dat ging ten koste van de vaste inkomsten. Het afgelopen jaar zocht het stichtingsbestuur naar nieuwe financieringsmogelijkheden, maar zonder het gewenste resultaat.

Dat dit stopt, is een verkeerd signaal naar de sector

Hedwig Boerrigter, directeur Veldleeuwerik

Duurzame brouwgerst

Rond 2003 ontstond Veldleeuwerik als een pilotproject op initiatief van enkele Flevolandse akkerbouwers, bierbrouwer Heineken en toeleverancier Agrarische Unie. Doel was in eerste instantie om duurzame brouwgerst te telen. Dat werd al snel breder getrokken naar het hele bouwplan en de bedrijfsvoering van akkerbouwers.

Er ontstond een kennisplatform waarin telers, afnemers, toeleveranciers en adviseurs samen werkten aan verduurzaming van de sector. Dat gebeurde op basis van tien indicatoren waarbij de telers zelf in kennisgroepen bepaalden hoe zij hun bedrijf wilden verduurzamen. Daarbij stond steeds de bodem centraal.

Europese subsidie

Stichting Veldleeuwerik werd in juli 2006 opgericht en kreeg dat jaar Europese subsidie toegekend. Henk Heinhuis van Agrarische Unie was de eerste directeur. Het aantal deelnemers bedroeg in 2009 ongeveer zestig.

Geleidelijk ontstond het idee om Veldleeuwerik verder uit te rollen. Vanuit het zuidwesten van het land, Drenthe en Noord-Holland was er interesse. Verder sloten meer verwerkers, zoals Suiker Unie, McCain en Farm Frites, zich aan bij het initiatief. In Zeeland kwam de projectleiding in handen van de ZLTO.

Landelijk dekkend

In 2012 stelde Heinhuis dat Veldleeuwerik landelijk dekkend zou moeten zijn. Om de deelname te stimuleren, startten Heineken, Holland Malt en Agrifirm het project 'Brouwgerst uit duurzame teelt in Nederland'. Telers kregen hierbij een plus van 250 tot 750 euro per hectare. Daarbovenop kwam Cosun met een extra premie van 100 euro per hectare voor deelnemers aan Veldleeuwerik bij de afrekening van hun suikerbieten.

Vooral de bietenpremie had een flinke zuigende werking. Bij het tienjarig congres van Veldleeuwerik dat in 2013 groots werd gevierd bij Rabobank in Utrecht, was het deelnemersaantal gestegen tot vierhonderd en waren veertig partnerbedrijven aangesloten. Heinhuis sprak de wens uit voor een nieuwe groeispurt naar duizend deelnemers in de volgende twee jaar.

Successen

De landelijke dekking van Veldleeuwerik is geslaagd. Ook was er even sprake van uitrol naar de fruitteelt. Successen waren er zeker. De internationale erkenning van de systematiek door het Sustainable Agriculture Initiative Platform (SAI Platform), het telerscertificaat en ook het eigen pakket voor het invullen van de vergroening binnen het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB). Verder was er volop waardering vanuit de praktijk.

Toch bleef de tweede groeispurt uit voor Veldleeuwerik. Op het hoogtepunt in 2015 waren er ongeveer vijfhonderd deelnemers. In haar analyse zegt Boerrigter dat de afname van de belangstelling vooral een gevolg was van het niet kunnen realiseren van een financiële meerwaarde voor de duurzaam geteelde producten.

Premies teruggeschroefd

In plaats van meer premies werden bestaande premies, zoals die op suikerbieten, juist teruggeschroefd of helemaal afgeschaft. Uiteindelijk hebben Veldleeuwerik-telers hun inspanningen onvoldoende kunnen verwaarden.

Op het congres vanwege het vijftienjarig bestaan van Veldleeuwerik in Zeewolde waren de groeiambitie en de koers van de stichting belangrijke items. Er werd vanuit het bestuur gesteld dat groei geen doel hoefde te zijn. Kritiek was er wel dat de cijfermatige onderbouwing van de impact van Veldleeuwerik nog steeds ontbreekt. Volgens deskundigen vraagt de keten nu eenmaal om harde cijfers om hogere marktprijzen te kunnen realiseren.

Minder deelnemers

Onduidelijkheid over de koers en onvoldoende beloning vanuit de markt zorgden er uiteindelijk voor dat het aantal deelnemers aan Veldleeuwerik daalde naar 335. Pijnlijk was ook het afhaken van initiatiefnemer Heineken als partner.

Een tekort aan partners voor een sluitende begroting doet het bestuur van Veldleeuwerik uiteindelijk besluiten de handdoek in de ring te gooien. Een doorstart sluit Boerrigter uit. Wel spreekt ze over een erfenis waarbij een voortgang van elementen uit het praktijknetwerk tot de mogelijkheden behoort.

'Match tussen Veldleeuwerik en Heineken werd minder'

Heineken heeft aan de wieg gestaan van Veldleeuwerik en vindt het jammer dat de stichting ophoudt te bestaan. Het heeft geen gevolgen voor de telers van brouwgerst. Via de partner Holland Malt kunnen ze brouwgerst aan bierbrouwer Heineken blijven leveren. In 2002 was Heineken een van de grondleggers van Veldleeuwerik met als doel duurzame landbouw te bevorderen. 'We zijn trots op wat we samen met Veldleeuwerik hebben bereikt en dragen hun een warm hart toe', zegt een woordvoerder van Heineken. In de afgelopen zeventien jaar heeft Heineken een actieve rol gespeeld in de stichting. 'We hebben gezamenlijk, met diverse partners, meer kennis kunnen opdoen over duurzame landbouw en kunnen werken aan de verdere ontwikkeling daarvan', zegt de woordvoerder. In de loop der jaren werd het enthousiasme bij Heineken wat minder. 'De koers en scope van de stichting zijn in de loop der jaren, mede door de zoektocht naar een solide verdienmodel, ietwat veranderd. Het initiële leren over duurzame landbouw was ook voorbij, waardoor de match tussen de stichting en Heineken steeds minder werd', legt de woordvoerder uit. Aan het begin van dit jaar heeft Heineken daarom besloten om het lidmaatschap per 1 januari 2020 te beëindigen. 'Daardoor kunnen wij ons volledig richten op de duurzaamheidsinitiatieven waar wij nog meer het verschil kunnen maken', zegt de woordvoerder. Duurzame landbouw blijft belangrijk voor Heineken. Met onder andere de duurzaamheidsstrategie 'Brewing a Better World' blijft de bierbrouwer zich richten op activiteiten waarmee het bedrijf impact kan maken.