'Kantel discussie over landschap'

Het letterlijk op de kop zetten van een boerderij is volgens Pieter Stellingwerf extreem, maar hij hoopt een discussie op gang te brengen. 'De vaste denk- en werkpatronen moeten op de helling', stipt hij aan.

Stellingwerf is theatermaker, maar heeft agrarisch bloed door zijn aderen stromen. Met lede ogen ziet hij aan dat het landschap verrommelt. 'Van buitenaf is Friesland misschien groen en mooi, maar het verandert snel. Dan heb ik het niet zozeer over de agrarische bedrijven, want die vallen over het algemeen wel weg in het landschap', zegt hij.

'De landerijen die in mijn kindertijd rood en geel kleurden van de zuring en klaver, zijn veranderd in Engels raaigras. Greppels worden dichtgegooid om het landschap zo praktisch mogelijk in te richten. Het is productieland geworden.'

Harnas

Stellingwerf vindt dat er in de discussies over 'landschapspijn' te makkelijk naar de landbouw wordt gewezen. 'Grond is inmiddels zo duur, dat de boer vaak ook niet anders kan. Als ik met agrariërs spreek, willen ze wel anders, maar zitten ze klem in het harnas van de bank. Laatst sprak ik met een boer die zeven jaar nodig had om naar een biologische bedrijfsvoering om te schakelen. Omdat hij wat vlees op de botten had, lukte het, maar die mogelijkheid heeft niet iedereen', vertelt hij.

'Er zijn melkveehouders die in het huidige systeem hun bedrijf amper rendabel krijgen. In welk systeem ben je dan verstrikt? Als wij met z'n allen willen dat het anders moet, moeten we ook bereid zijn om meer te betalen voor pure en eerlijke producten. De consument moet dus anders denken, maar ook de overheid speelt daarin een rol.'

Discussiëren op hoger niveau

Stellingwerf wijst naar de omgekeerde boerderij die symbool staat voor het andersom denken. 'We moeten op een hoger niveau discussiëren. Dat kan daar op 11 meter hoogte.' Hij hoopt dat daar gediscussieerd wordt over hoe we zorg moeten dragen voor het landschap en de omgeving waarin we leven. 'Dit project is een voorbeeld voor hoe je vrijkomende agrarische gebouwen kunt herbestemmen.'

De omgekeerde boerderij moet ook een schip in het landschap voorstellen. 'We kochten de boerderij jaren geleden vanwege de ligging dicht bij het IJsselmeer. Mijn vrouw zei dat je eigenlijk bovenin de nok wilt wonen om over de zeedijk te kunnen kijken. Dan moet je de boerderij omdraaien, denk je eerst nog als grap.'

Volgens Stellingwerf reageert een theatermaker op zijn omgeving en hoopt die mensen anders naar zaken te laten kijken. 'Historisch gezien is het gek dat hier een boerderij staat. De voormalige Zuiderzee is hier ingepolderd, dus eigenlijk zou er een schip moeten liggen.'

Gelachen

De schetsen van Stellingwerf werden haalbaar dankzij architect Rein Hofstra. Met 28 heipalen steunend op een blok beton, blijkt het ook praktisch uitvoerbaar. Het duurde nog jaren voordat de gemeente groen licht gaf voor het project, waar eerder bij de koffieautomaat waarschijnlijk nog smakelijk om werd gelachen. 'Het gemeentebestuur wilde meer beeldbepalende objecten in de open ruimte, maar hadden hier natuurlijk nooit aan gedacht.'

De opmerkelijke boerderij is na de oplevering niet alleen een kunstobject. Er wordt ook daadwerkelijk geleefd. In het pand worden drie appartementen met gezamenlijke ruimtes gerealiseerd. Naast particuliere bewoning en een zorgappartement, komt er een 'Buertkeamer' die door de omgeving vrijwillig wordt gerund. Op het vierhonderd vierkante meter platte dak komen honderd zonnepanelen. Ook is er een terras met uitzicht over de weidse landerijen en open ruimte.

Hergebruik van materialen

De gebinten en geeltjes van de oude boerderij worden in de bouw opnieuw gebruikt. Zelfs de dakpannen komen ondersteboven te liggen. Eén voor één worden die opgeschroefd. 'Het wordt daarmee niet alleen een kunstvorm. Het is de oorspronkelijke boerderij, maar dan omgedraaid.' Het water van de naastgelegen spoorput, waar de warmte van wordt benut, weerspiegelt het beeld van een normaal gebouw. Een optisch grapje. 'Het laat zien dat niets onmogelijk is', zegt Stellingwerf.

'Andersom denken heeft hier geleid tot andersom bouwen. Er zullen mensen zijn die dit wellicht landschapsontsierend vinden. Maar elke verandering levert discussie op en dat is min of meer ook onze bedoeling.'

'Het echte verhaal kent bijna niemand'
Pieter Stellingwerf is als theatermaker aangesloten bij Bedenkers en Uitvoerders van Ongewone Gebeurtenissen (BUOG). Vorig jaar was hij in die hoedanigheid betrokken bij de voorstellingenreeks 'Boer zegt!'.
Door middel van theater op boerenbedrijven in de Oldambt, hoopte hij het beeld over de landbouw te nuanceren. Niet acteurs maar de boeren zelf speelden de hoofdrol. De consument schuift bij de voorstelling aan en hoort over de drijfveren en dilemma's van een agrariër. 'In mijn ogen wordt de schuld in de schoenen van de landbouw geschoven. Je leest van alles over boeren, maar dat is allemaal theoretisch. Het echte verhaal kent bijna niemand', motiveert Stellingwerf.