Haver moet glutenvrij imago ontgroeien

Haver is als enige graan geschikt voor mensen die een glutenvrij dieet volgen en producten van tarwe, gerst en rogge strikt moeten mijden. Daarnaast kunnen haverproducten een positief effect hebben op de gezondheid van mensen met een te hoog cholesterolgehalte in het bloed en mensen met suikerziekte en obesitas.

Minder dan 1.800 hectare

Ondanks de belangstelling speelt de haverteelt vandaag de dag een bescheiden rol in de Nederlandse akkerbouw. Het geteelde oppervlak bestrijkt minder dan 1.800 hectare.
In de jaren vijftig, toen paarden nog een rol speelden in de landbouw, lag het areaal op 160.000 hectare en was een deel van de productie bestemd voor veevoeder. Ook elders in Europa is het areaal afgenomen.
Om de haverteelt in Nederland terug te krijgen, is in 2006 de Nederlandse Haverketen opgericht. Hierin werken onderzoeksinstellingen samen met het bedrijfsleven. De belangrijkste reden om te investeren in de haverteelt is de positieve uitwerking van het gewas op de gezondheid van mens, dier en bodem.
‘Haver is een mooi en gezond product, dat moeten meer mensen weten’, zegt projectleider Luud Gilissen, die namens Wageningen UR bij het project is betrokken. Inmiddels zijn op haver vijf officiële EFSA gezondheidsclaims van toepassing (zie kader), en dat is heel bijzonder, vindt Gilissen. De belangrijkste is dat haver beta-glucanen het cholesterolgehalte kunnen verlagen
Op het vlak van veredeling is haver ten faveure van tarwe naar de achtergrond geschoven. Een van de veredelaars die nog wel met haver werken, is Wiersum Plantbreeding. ‘Maar het is voor ons een klein gewas’, zegt Ingeborg Westerdijk van de veredelaar. ‘Er komen uit dit programma minder rassen voort dan bij tarwe.’
De haververedeling bij Wiersum richt zich vooral op de teeltkwaliteiten, legt Westerdijk uit. ‘We kijken onder meer naar opbrengst, strosterkte, strolengte, bastgehalte en korrelkwaliteit.’
Telen op specifieke inhoudelijke eigenschappen, zoals het verhogen van de hoeveelheid cholesterolverlagende beta-glucanen, gebeurt op dit moment niet. ‘Als de markt aangeeft dat een eigenschap belangrijk is, zullen veredelaars daarop inspringen.’
De opbrengst van haver blijft – in tonnen per hectare – achter bij wintertarwe. Westerdijk vindt dit logisch gezien de veredelingsinspanningen die voor dat gewas zijn gedaan. ‘Dat gat is ook niet zomaar te dichten.’ Het verschil met zomertarwe is beduidend kleiner en in sommige gevallen zelfs nihil.
Toch denkt Westerdijk dat het zinvol is in haveronderzoek te investeren, als aan een belangrijke voorwaarde wordt voldaan. ‘Ik ben ervan overtuigd dat de vraag eerst uit de markt moet komen. Spelt krijgt nu zo veel aandacht. Dat geeft aan dat meer mensen bewuster met hun voeding omgaan. De markt voor gezonde haverproducten is ook aanwezig.’
De Nederlandse Haverketen gaat onderzoek doen naar innovatieve voedingsproducten met ingrediënten uit haver. Bij dit onderzoek wordt gebruikgemaakt van de bestaande rassen, omdat nieuwe rassen voorlopig niet voorhanden zijn.
Voor het onderzoek is steun gevraagd in het kader van het Nederlandse topsectorenbeleid. Het onderzoek zal ongeveer 1,2 miljoen euro kosten en voor de helft worden betaald door veredelaars, zaadleveranciers en de bakkerijsector. Bij de Europese Unie zijn ook aanvragen neergelegd.

Haverburger

Gilissen denkt bij dit onderzoek aan de ontwikkeling van dieetproducten voor mensen die herstellen van een kwaal, maar ook sporters of bejaarden die specifieke voedingsbehoeften hebben. ‘Wat kun je maken van whole grain en wat zou je met de zemellaag of het endosperm kunnen doen’, somt Gilissen op. ‘Kunnen we de componenten als zetmeel en eiwit scheiden en een vleesvervanger, de ‘haverburger’, ontwikkelen? Het eiwit van haver is namelijk van zeer hoge kwaliteit.’
De zaadleveranciers die betrokken zijn bij de Nederlandse Haverketen zetten ook hun kaarten op innovatie bij het gebruik van haver. Bij nieuwe producten noemt Bert-Jan van Dinter van zaaizadenbedrijf Vandinter Semo onder meer havermelk, haverpasta en haverbrood.
Van Dinter denkt dat de markt voor glutenvrije producten op zich te beperkt is om investeringen te rechtvaardigen. ‘In Nederland zijn tien- tot twintigduizend mensen die glutenvrij eten. Zij hebben hun voedingspatroon daar al jaren op ingesteld. Dit aantal mensen groeit. De groeimarkt zit dus gedeeltelijk in de glutenvrije producten, maar vooral ook in de mensen die bewuster willen eten en die zich afvragen of al die gluten en tarwe wel zo gezond zijn. Mensen die willen weten wat ze eten en waar het vandaan komt.’
‘Van alle ‘nieuwe’ gewassen die voorbijkomen, is haver de meest kansrijke’, verwacht Van Dinter. ‘Ik zie een grote toekomst voor deze producten, maar pas over een jaar of tien’, zegt hij.
‘Want wat mensen zeggen over de gezondheidseffecten, moet eerst onomstotelijk worden bewezen. Daarna kan het hard gaan. De consument moet eerst op de feiten worden gewezen, pas dan krijg je verandering.’