Nieuw kabinet moet stikstofaanpak flink opschalen om aan uitspraak te voldoen

In een dinsdag gepubliceerd onderzoek van Wageningen University & Research (WUR) worden vier mogelijke scenario's geschetst voor een versnelling van de stikstofaanpak. Het onderzoek is verricht in opdracht van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) en ter voorbereiding op de hoger beroepsprocedure die het kabinet heeft aangespannen in de Greenpeace-zaak.

De rechter oordeelde in januari 2025 in de Greenpeace-zaak dat de Staat zich aan zijn stikstofdoel voor 2030 moet houden. Dat betekent dat de Staat 50 procent van de oppervlakte van de stikstofgevoelige natuur uiterlijk op 31 december 2030 onder de grenswaarde voor stikstofdepositie moet brengen. Na die uitspraak vroeg het ministerie van LVVN aan WUR om vier routes naar 2030 door te rekenen. Daarbij wordt onder meer gekeken naar de sociaal-maatschappelijke impact van die beleidssporen.

Algemeen directeur Joost de Laat van de Social Sciences Group van WUR was eindverantwoordelijk voor het onderzoek. 'Wat we zien is dat Nederland politiek-bestuurlijk al sinds 2019 (PAS-uitspraak Raad van State) stilstaat in het stikstofdossier. Maar de noodzaak om de natuur te verbeteren, blijft uiteraard staan. Daardoor moet Nederland steeds meer doen, in steeds kortere tijd. De urgentie wordt alleen maar groter', benadrukt hij.

Pijn verdelen

Een belangrijke vraag is hoe de pijn wordt verdeeld over de verschillende sectoren: land- en tuinbouw, mobiliteit en industrie. Belangrijk is ook wat de meest effectieve aanpak is. Het scenario waarin er niets of weinig aan het stikstofprobleem wordt gedaan, is niet onderzocht.

'Een eerdere studie van CE Delft en SEO Economisch Onderzoek laat namelijk duidelijk zien dat dat scenario eveneens grote gevolgen heeft voor de maatschappij, landbouw en natuur. Want de achteruitgang van natuurgebieden en daardoor de juridische impasse voor de landbouw, industrie en woningbouw gaat dan door', stelt De Laat.

Het ministerie van LVVN leverde de volgende scenario's die WUR onderzocht:
1. Landelijke maatregelen waardoor elke sector – landbouw, industrie, mobiliteit – overal in het land 55 procent minder stikstof mag uitstoten.
2. Regionale maatregelen in een zone van 2.000 vierkante kilometer rond de Veluwe. Dit scenario kon vanwege methodologische redenen niet worden uitgewerkt; het door het RIVM toegepaste algoritme leidde niet tot het veronderstelde gebied van 2.000 vierkante kilometer.
3a. Een combinatie van landelijke en regionale maatregelen:
a. Alle sectoren landelijk 50 procent minder stikstofuitstoot
b. In gebieden van 1 kilometer rond gevoelige natuurgebieden 85 procent minder stikstofuitstoot
3b. Een combinatie van landelijke en regionale maatregelen:
a. Alle sectoren landelijk 40 procent minder stikstofuitstoot
b. Gebiedsspecifieke reductie van 85 procent in de hele Gelderse Vallei
4. Landelijke sanering van piekbelasters uit landbouw en industrie.

De onderzoekers doen geen uitspraak over welk scenario de voorkeur verdient. Dat oordeel is aan de politiek. Wel zien ze dat scenario 3a ecologische voordelen met zich meebrengt, omdat maatregelen uit dat scenario niet alleen helpen de stikstofdoelen te halen, maar ook andere problemen rond de Natura 2000-gebieden helpen oplossen, zoals verdroging en versnippering. De Habitatrichtlijn gaat namelijk niet alleen over stikstof.

Sanering piekbelasters

Bij scenario 4 zien de onderzoekers grote negatieve gevolgen voor de economie. In dat scenario worden landelijk veehouderijen en industriële bedrijven weggesaneerd op volgorde van depositiegrootte, net zo lang tot de stikstofdepositie op de natuur voldoende is gedaald. Dit blijkt te leiden tot het verdwijnen van het grootste deel van de veehouderij en van belangrijke industrieën, met ernstige gevolgen voor de economie. Het laat zien dat uitkoop van piekbelasters alleen geen oplossing biedt voor het stikstofprobleem.

De rechter sprak bij het oordeel in januari uit dat de doelen voor 2030 waarschijnlijk niet worden gehaald. Die inschatting krijgt in dit onderzoek wat meer inkleuring. Zo schrijven de onderzoekers dat emissiereducerende maatregelen in de landbouw en industrie in theorie weliswaar voldoende beschikbaar en technisch uitvoerbaar zijn, maar dat de tijd die nog rest kort is. Dat vraagt dus om forse opschaling, coördinatie, stimulering en ondersteuning door overheid, ketenpartijen, banken en andere partijen.