Van Raaij (Ctgb): 'Het is pijnlijk als wordt getwijfeld aan onze integriteit'

Samen met collegevoorzitter Rob van Lint van het Ctgb beantwoordt Van Raaij vragen over het functioneren van de autoriteit. Over het middelengebruik in de bollenteelt is veel discussie. In rechtszaken die gaan over overlast door bespuitingen, zetten lokale rechters vaak vraagtekens bij het toelatingsbeleid.

Chemiegebruik ligt al decennia onder een vergrootglas; nieuw is dat de standpunten verharden

Marcel van Raaij, secretaris-directeur Ctgb

Hebben de kritiek en twijfel over het functioneren invloed op het werk van het Ctgb?

Van Lint: 'De discussies over het toelatingsbeleid zien we niet zozeer als kritiek op ons functioneren. Het is meer een roep om beoordelingskaders aan te scherpen. Onze werkwijze is gebaseerd op de Europese verordening voor gewasbeschermingsmiddelen.'

'In de praktijk merken we dat het toelatingsbeleid regelmatig onvoldoende aansluit op bijvoorbeeld de Europese natuurwetgeving. De politiek zou helderheid moeten verschaffen over het landelijk beleid en specifieke eisen die gelden in de buurt van natuurgebieden en woonwijken.'

Als er zoveel onduidelijkheid is over het toelatingsbeleid, hoe moeten telers dan weten waar ze aan toe zijn?

Van Lint: 'Dat is lastig inderdaad. Als een teler een toegelaten middel op zijn bedrijf niet mag gebruiken vanwege specifieke gebiedseisen dan is dat verwarrend. Maar dit geldt ook voor beleidsmakers op landelijk en regionaal niveau. Die hebben ook behoefte aan meer duidelijkheid over hoe en waar bepaalde middelen wel of niet mogen worden toegepast.'

Voelen jullie voldoende steun van de politiek?

Van Lint: 'Jazeker wel. Vorig jaar nog is een motie aangenomen waarin een grote meerderheid in de Tweede Kamer onderschrijft dat de beoordeling door het Ctgb op onafhankelijke en deskundige wijze plaatsvindt. Ook in overleggen met tal van organisaties zowel nationaal als internationaal merken we veel waardering voor ons werk.'

Maar wat vinden jullie van de vraagtekens die worden geplaatst bij de onafhankelijkheid van het Ctgb?

Van Raaij: 'Bij veel politieke partijen ligt de focus op het terugdringen van het gebruik van chemische middelen. We zitten nu in dat spectrum en daarbij is het niet erg dat extra kritisch naar de rol van een autoriteit als het Ctgb wordt gekeken.'

Kritiek op het Ctgb is er regelmatig in tv-uitzendingen over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen van bijvoorbeeld Pointer en Zembla. Met name de redactie van Zembla is kritisch op de testmethodes van het Ctgb en wekt de indruk dat de autoriteit de belangen van de industrie te veel laat meewegen. Als Van Lint hiernaar gevraagd wordt en naar de nauwe banden met middelenproducenten, gaat hij er even goed voor zitten en reageert scherp.

'Dat is quatsch. Over zulke grote onzin kunnen we alleen maar onze schouders ophalen. Onze werkwijze wordt met enige regelmaat via een internationale review beoordeeld. Daarin scoren we altijd uitstekend en komt ook naar voren dat we volledig onafhankelijk zijn. Als je navraag doet dan zal de industrie juist aangeven dat wij eerder te streng zijn in onze beoordeling.'

Waarom is het dan normaal dat de industrie zelf studies aanlevert voor toelatingsdossiers?

Van Raaij: 'Dat hoort bij het profijtbeginsel. De industrie wil producten op de markt brengen, dan moeten zij ook in zelf betaalde studies aantonen dat deze producten voldoende veilig zijn voor mens, dier en milieu. Dat hoeft niet op kosten van de samenleving.'

'In de regelgeving is opgenomen welke studies daarvoor nodig zijn, de industrie levert de studies en de bijbehorende literatuur aan, die wij vervolgens beoordelen. Dit is een normale procedure, ook in diverse andere sectoren.'

Is er op dit moment sprake van chemofobie?

Van Raaij: 'Het gebruik van chemie ligt al decennia onder een vergrootglas. Nieuw is wel dat de standpunten verharden. Bij het grote publiek zijn er zorgen over het gebruik van chemische middelen, dat komt ook omdat de risicobeleving bij de gemiddelde burger veel hoger ligt dan bij de experts. Dit blijkt uit recent onderzoek van het Voedingscentrum. Maar het neemt niet weg dat wij de signalen serieus nemen en zelf onze methodiek van beoordelen steeds weer aanscherpen.'

Wat zijn daarvan voorbeelden?

Van Raaij: 'Er zijn veel vragen over de ziekte van Parkinson in relatie tot het gebruik van chemische middelen. Samen met het RIVM en professor Bas Bloem hebben we aangedrongen op betere testmethoden die in Europa kunnen worden gebruikt voor de beoordeling van middelen. Daar loopt nu onderzoek naar.'

'Een ander voorbeeld dat hier wellicht op aansluit is PFAS in gewasbeschermingsmiddelen. Onze collega's in Denemarken hebben de toelating van een aantal PFAS-bevattende middelen ingetrokken. Nu is het aan de andere EU-lidstaten om te beoordelen wat dit betekent voor hun eigen situatie. Dit is een dossier waar veel maatschappelijke druk op zit. Daarom dringen we bij de Europese Commissie aan om in het geval van PFAS de herbeoordeling van deze stoffen naar voren te halen om eerder duidelijkheid te kunnen geven.'

Zijn er onzekerheden over veilig gebruik van gewasbeschermingsmiddelen?

Van Raaij: 'Het is inherent aan de methodiek van toetsen en beoordelen voor alle soorten chemische stoffen dat er enige mate van onzekerheid blijft. Wij proberen die te ondervangen door ruime veiligheidsmarges aan te houden. Dit geldt zowel voor acute als voor chronische blootstelling.'

'Voor het stapeleffect en de interactie tussen middelen in voeding zijn we in Europa nu bezig met het invoeren van een nieuw model dat ook weer een deel van die onzekerheid kan wegnemen. Verder is altijd sprake van een oneindig proces van voortschrijdend wetenschappelijk inzicht om onze modellen steeds verder te verfijnen.'

Hoe geeft het Ctgb invulling aan het voorzorgsprincipe?

Van Lint: 'Wij voeren de EU-verordening uit en toetsen het risico van middelen op basis van bestaande beleidskaders. De essentie is dat middelen voldoende veilig zijn voor mens, dier en milieu. In de verordening staat niet dat elk risico moet worden uitgesloten. In de discussie daarover gaat het om risico versus proportionaliteit.'

'Als voorbeeld kun je kijken naar auto's en het aantal verkeersdoden. Op jaarbasis overlijden zo'n zeshonderd mensen in het verkeer, maar het betekent niet dat alle auto's van de weg gehaald worden omdat de maatschappij dat blijkbaar niet proportioneel vindt.'

Wat zegt dat over rechtszaken waarin anders wordt geoordeeld over het voorzorgsprincipe?

Van Lint: 'Er spelen nu vooral kortgedingzaken, waarbij de rechter alleen kijkt naar wat de betrokken partijen inbrengen. Dat is geen uitgebreide afweging van het voorzorgsprincipe. In bodemprocedures is er meer ruimte voor fundamentele discussies over de juridische invulling. Voor ons geldt dat wij gebonden zijn aan de EU-verordening, dat is ons mandaat.'

Een ander item is de toelating van groene middelen. De praktijk zit te wachten op alternatieven voor chemie. Waarom loopt dat proces nogal traag?

Van Raaij: 'Dat heeft enerzijds te maken met de strenge Europese wetgeving, bijvoorbeeld in vergelijking met Brazilië en de VS waar groene middelen gemakkelijker worden toegelaten. Verder ontbreekt het in veel EU-lidstaten aan specifieke kennis om meer laagrisicostoffen beschikbaar te krijgen.'

'Wij hebben die expertise wel met ons eigen Groene Loket en dat werpt ook zijn vruchten af. Samen met de Nederlandse overheid en de Europese Commissie hebben wij nu voorstellen gedaan om groene stoffen en daarmee ook groene middelen sneller door de pijplijn van de toelatingen te krijgen.'

Wat vinden jullie van de zorgen van telers dat een vacuüm dreigt nu veel chemische middelen verdwijnen en nog niet genoeg alternatieven beschikbaar zijn?

Van Lint: 'Wij signaleren dat ook. Echter, de essentie van ons werk is dat wij middelen beoordelen op hun veiligheid. Daarbij speelt economisch belang geen rol en is dat ook nooit een argument om een middel alsnog toe te laten.'

'Zoals gezegd doen we ons best om procedures voor laagrisicostoffen te versnellen. Vervolgens is het aan de industrie om daar goede producten van te maken en aan de praktijk om de alternatieven die er zijn, voldoende in te zetten.'

'Verder is ons advies aan telers om knelpunten kenbaar te maken richting de industrie, als aanzet tot het ontwikkelen van nieuwe oplossingen.'

Wat is tot slot in aanloop naar de verkiezingen jullie oproep aan de politiek om als Ctgb jullie werk goed te kunnen doen?

Van Lint: 'Het Ctgb is 25 jaar geleden opgericht als een Zelfstandig Bestuursorgaan (ZBO). Als autoriteit staan wij voor de onafhankelijke wetenschappelijke beoordeling van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Wij zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het toelatingsbeleid. Van de politiek verwachten we hiervoor heldere beleidskaders en wetgeving die goed op elkaar is afgestemd.'