BBB op één in boerenpeiling, CDA in opkomst

Aan de peiling die liep tot en met 1 oktober, deden opnieuw ruim 2.300 boeren en tuinders mee. Ondanks de stabiele positie van BBB – 53 procent in 2023 – zijn er wel degelijk opvallende verschuivingen.

Zo is het CDA aan een voorzichtige comeback bezig. Met 16,4 procent van de stemmen is het de tweede partij in deze agrarische peiling. Twee jaar geleden zei nog 11,2 procent op de christendemocraten te zullen stemmen.

Grote verliezers zijn NSC en VVD. De eerste partij houdt van de 7,8 procent in 2023 nog maar 0,3 procent van de stemmers over. De VVD zakt van 10,1 procent naar 4,2 procent.

Andere partijen op de rechterflank profiteren van deze verschuiving. De PVV klimt van 1,3 naar 5,9 procent. Ook JA21 maakt een sprong, van 0,5 naar 3,5 procent. Forum voor Democratie stijgt van 1,2 naar 3,2 procent.

Ook bij de partijen die na de verkiezingen een nieuwe regering moeten gaan vormen, gaat de agrarische voorkeur uit naar de rechterflank. BBB (81,9 procent) heeft de logische eerste voorkeur. Maar ondanks de geringe steun onder boeren en tuinders staat de VVD (69,9 procent) op nummer twee.

Het CDA (58 procent) wordt als derde voorkeurspartij genoemd, gevolgd door JA21 (57,4 procent) en SGP (35,2 procent). Als zesde krijgt de PVV (32 procent) de voorkeur.

De partij van Geert Wilders krijgt hiermee de rekening gepresenteerd voor het laten vallen van het kabinet-Schoof. Ook in NSC als coalitiepartij zijn veel boeren en tuinders teleurgesteld.

Over de bijdrage van BBB aan het kabinet zijn de geënquêteerden doorgaans zeer tevreden. Dat er weinig is bereikt, komt vooral door tegenwerking vanuit de coalitie, linkse oppositie, ambtenarenkorps, Raad van State en rechters, luidt het oordeel.

In de peiling krijgt het demissionaire kabinet-Schoof een gemiddeld rapportcijfer van 4,5. 'Het was vanaf de geboorte een gedrocht en Wilders wachtte alleen maar op het voor hem meest gunstige moment om het te laten vallen', zegt een Friese veehouder.

Een Noord-Hollandse veehouder stelt dat partijen het 'polderen zijn verleerd'. 'Ze zijn alleen met zichzelf bezig, tegenstellingen zijn te groot.' 'PVV en NSC bleken veel te grote stoorzenders, onbetrouwbare en onberekenbare coalitiegenoten', oordeelt een veehouder uit Overijssel. Een veehouder uit Zeeland: 'Het resultaat blijft achter, maar dat ligt niet alleen aan het kabinet. De oppositie en ambtenaren hebben veel zand in de machine gestrooid.'

Het gekrakeel tussen de vier partijen in het kabinet-Schoof heeft het vertrouwen onder boeren en tuinders in de politiek geen goed gedaan. Slechts 3,7 procent zegt nog veel vertrouwen te hebben in de landelijke politiek. Een beetje, zegt 24,3 procent. Opgeteld zegt 72 procent er weinig tot geen vertrouwen meer in te hebben.

Het wantrouwen is verdeeld over vrijwel alle partijen waar de boerenstem heen gaat. Al krijgt BBB vaak het voordeel. De partij heeft zich in de ogen van veel boeren en tuinders vol ingezet voor de land- en tuinbouw.

'BBB heeft enorm hard gewerkt, NSC heeft voornamelijk tegengewerkt, VVD waait altijd mee en helaas heeft PVV zich gedwongen gevoeld om eruit te stappen. PVV, JA21, BBB, SGP, hopelijk kunnen zij een kabinet vormen', zegt een Groningse veehouder die hoopt op Geert Wilders als de volgende premier.

Dat het kabinet slechts een jaar volmaakte en niet tot uitvoering van zijn plannen kwam, stelt veel boeren en tuinders teleur. Naast interne strubbelingen wijzen zij ook naar ambtenaren en de media die in hun ogen te kritisch waren.

'Dit kabinet had goede plannen, maar de strijd met de vierde en vijfde macht (ambtenaren en media) is er een van lange adem. En dat was ze niet gegund doordat de oppositie meer met eigenbelang bezig was dan met landsbelang', reageert een Limburgse akkerbouwer. 'Ze kunnen geen knopen doorhakken en beslissingen nemen waar het land naar snakt', zegt een tuinder uit Noord-Holland.

Onderling wantrouwen

Maar ook het onderlinge wantrouwen zat dit kabinet in de weg, stelt een akkerbouwer uit Limburg. 'Veel grote problemen moesten worden opgelost en ze hebben elkaar niet vertrouwd en niets gegund.'

Vooruitblikkend op een nieuw kabinet hopen boeren en tuinders dat een aantal partijen daar niet in komt. De grootste aversie is er tegen GroenLinks-PvdA (81,1 procent), Partij voor de Dieren (79,9 procent) en D66 (62,1 procent). Ook DENK (57,9 procent), Volt (49,4 procent) en SP (42,6 procent) hebben geen aantrekkingskracht om een eventuele coalitie aan een meerderheid te helpen.

In de verkiezingsenquête werd boeren en tuinders ook gevraagd waaraan het volgende kabinet in de komende jaren prioriteit moet geven. De deelnemers aan het onderzoek konden hier drie keuzes maken.

Stikstofaanpak

Met 52,0 procent komt het oplossen van de stikstofimpasse als belangrijkste uit de bus. Verder willen veel boeren en tuinders dat de politiek nu eindelijk eens duidelijke keuzes maakt voor de land- en tuinbouw (45,1 procent).

Ook een helder toekomstperspectief voor de sector is voor veel agrariërs belangrijk (42,4 procent). Dit wordt gevolgd door vlottrekken van de vergunningverlening (32,8 procent). Het herstel van vertrouwen door de politiek (31,5 procent) komt als vijfde prioriteit uit de enquête.

Opvallend is dat een grondgebonden melkveehouderij (9,9 procent) een lage prioriteit krijgt. Opvallend omdat dit wel een beleidsdoel is dat Nederland aan de Europese Commissie heeft toegezegd. Een initiatiefwet van NSC en ChristenUnie daarvoor werd onlangs gepresenteerd.

Een Gelderse veehouder is duidelijk voorstander. 'Stikstofprobleem oplossen door een wetswijziging. Herstel van het vertrouwen door te zoeken naar praktische oplossingen en weg van de studententafel. Veel van de overige zaken zijn door ondernemers zelf op te lossen.'

Deze ondernemer pleit wel voor een grondgebonden melkveehouderij. 'Momenteel moeten intensieve sectoren te veel de problemen van de melkveehouderij oplossen.' Hij krijgt bijval van een Friese veehouder. 'Een grondgebonden veehouderij is de oplossing voor alle flauwekulregels van nu.'

Een veehouder uit Zuid-Holland is het daar niet mee eens. 'Geen grondgebonden landbouw. Dit wordt de doodsteek voor veel goede bedrijven. Grond is veel te duur en speculanten profiteren daarvan. 100.000 euro voor een hectare grasland kan niet voor één à twee koeien per hectare. Met de andere vaste lasten is dat voor jonge boeren niet op te brengen.'

Vertrouwen herstellen

Voor een Drentse akkerbouwer en VVD-stemmer is het herstel van vertrouwen het allerbelangrijkst. 'De stikstofimpasse raakt veel sectoren en heeft een negatief effect op de groei. Innoveren is een uiting van vertrouwen in de toekomst. Bange mensen houden het liefst vast aan wat ze hebben. De overheid kan mijn geluk niet organiseren. Dat moet ik zelf doen.'

Veel agrariërs ergeren zich aan ingewikkelde regelgeving. Ook het kabinet maakte daar tot hun teleurstelling geen einde aan. 'Er is een overvloed van regelgeving waarbij belangenafweging een proces is geworden met valkuilen. Dat maakt het onmogelijk om vooruitgang te boeken', vindt een Noord-Brabantse veehouder wiens stem naar het CDA gaat.

Gecreëerde werkelijkheid

Het stikstofprobleem is voor een groot aantal boeren en tuinders een papieren of gecreëerde werkelijkheid. Velen hopen dat de hogere rekenkundige ondergrens er snel komt.

Een Friese akkerbouwer stelt dat het stikstofprobleem is gebaseerd op 'aannames en computermodellen'. 'Er zijn wel belangrijkere problemen in Nederland.' 'Laat ze stoppen met pleisters plakken op wetten die niet deugen', zegt een akkerbouwer uit Overijssel. 'Vlottrekken van vergunningverlening is een must voor de hele economie. Pas die wet aan en maak het met spoed mogelijk.'

Duidelijke en harde keuzes

Een Overijsselse veehouder hoopt dat het nieuwe kabinet met een duidelijk landbouwvisie gaat komen. 'Om de problemen op te lossen, is het belangrijk dat het nieuwe kabinet met een visie voor de lange termijn komt en daarbij duidelijke én harde keuzes durft te maken. Met als doel het oplossen van de stikstofproblematiek en daarbij ook inspelen op klimaatverandering en andere problemen zoals de waterkwaliteit.'

Met de verkiezingen in aantocht heeft een Noord-Brabantse veehouder ook een waarschuwing voor alle kiezers. 'Als landbouw hebben we geen stem, misschien een op de duizend. Wij zorgen wel dat Nederlanders het kleinste deel van hun inkomen aan eten uitgeven. Misschien iets om zuinig op te zijn.'