Schapenhouders strijden samen om schaarse Texelse grond

De Hoge Berg is een fraai stukje Texel. Wie vanaf de veerhaven het eiland oprijdt richting hoofdplaats Den Burg, komt er langs. Grofweg tussen Den Burg en de vissershaven Oudeschild is het hoogste stukje Texel te vinden. 'Het heet niet voor niets de Hoge Berg', zegt schapenhouder Jacob Jan Zijm. 'Je zit er 15 meter boven zeeniveau.'

De vader van de 68-jarige Zijm kwam hier in 1938 als jonge boer terecht. Behalve schapen heeft het bedrijf eerst vleesrunderen en later melkvee gehad. Nu heeft Zijm nog honderd schapen en staat er op zijn bedrijf wat jongvee van een collega-melkveehouder.

Zijm heeft het gebied in de loop der jaren zien veranderen, al is het aantal agrarische bedrijven vrij stabiel gebleven. 'Maar sinds de jaren zeventig is wel steeds meer grond in handen gekomen van organisaties als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten', vertelt de ondernemer.

Die organisaties verpachten wel grond aan boeren, maar leggen ook steeds meer natuurdoelen op die percelen. Dat komt ook door de realisatie van het Natuur Netwerk Nederland (NNN), wat zorgt voor extensiever gebruik van gronden op de Hoge Berg. Compensatiegrond op het eiland is echter schaars en duur. Het aantal schapen dat kan worden geweid, staat dan ook flink onder druk op de Hoge Berg.

Om een stem te hebben, begonnen de schapenhouders al in 2017 een vereniging en werd een gebiedsplan opgezet. Het doel? Voldoende grond voor schapenhouders. Zijm: 'De Hoge Berg is eigenlijk de bakermat van de Texelse schapen en er zijn hier nog voldoende enthousiaste schapenboeren.'

Toekomst onder druk

Maar het toekomstperspectief en verdienvermogen van die schapenhouders staan wel onder druk, ziet Dirk de Lugt. De voormalig Cosun-voorzitter en huidig voorzitter van de LTO-afdeling Noord-Texel is onafhankelijk voorzitter van de gebiedscoöperatie die de boeren kortgeleden oprichtten.

Want wat bleek: als vereniging hadden de schapenhouders op de Hoge Berg onvoldoende slagkracht. En hoewel natuurorganisaties ook hun handtekening onder het gebiedsplan zetten, lukte het vinden van compenserende gronden niet. 'Er zit geen daadkracht in het gebiedsproces. Met de coöperatie willen we zelf eigenaar worden van gronden. Om een sterkere positie te krijgen in het grondspel, moet je samenwerken', legt De Lugt uit.

De gebiedscoöperatie bestaat uit zes schapenboeren, waarvan er twee op termijn stoppen en geen opvolger hebben. Zijm is er daar een van. Met elkaar zoeken de boeren nu onder meer uit hoe de gronden van Zijm in het bezit van de coöperatie kunnen komen, zodat deze voor agrarisch gebruik bestemd blijven.

'Je moet iemand wat gunnen', zegt Zijm er zelf over. 'Natuurlijk wil ik een reële prijs, maar deze grond is ook niet geschikt voor andere teelten. Een optie is bijvoorbeeld om de grond in tien jaar tijd in stukjes over te dragen. Op die manier blijf je ook betrokken bij het proces. Dat is goed voor de sociale samenhang. Het geeft positieve energie om te weten dat je samen staat.'

Gronden verwerven

Als coöperatie hopen de schapenhouders aanspraak te kunnen maken op alternatieve vormen van financiering voor het verwerven van gronden. Schapenhouders kunnen in principe niet opboksen tegen andere partijen, maar De Lugt ziet mogelijkheden. 'We onderzoeken welke Europese en nationale geldstromen eventueel beschikbaar zijn. Bijvoorbeeld via het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Maar wellicht kunnen we ook een terreinbeherende organisatie worden.'

Een dergelijke gebiedsgerichte aanpak wordt volgens hem ook gestimuleerd door de overheid. 'Voor dit gebied is maatwerk nodig, elders zijn de opgaven anders. Boeren hebben belang bij het mooi houden van hun gebied, hun kennis moet je daarbij gebruiken.'

De coöperatie wil toe naar een model waarbij alle opgaven lokaal worden gerealiseerd: natuurdoelen behalen, behoud van het kenmerkende cultuurlandschap en perspectief voor boeren met een goed verdienmodel. 'Voor een rendabel bedrijf heb je driehonderd tot vijfhonderd schapen nodig', rekent Zijm voor. 'Nu doet iedereen er wat bij om rond te komen. Maar in tegenstelling tot elders op het eiland zijn hier bijvoorbeeld geen campings toegestaan. Dat beperkt.'

Kavelruil realiseren

De komende tijd ligt de focus van de boeren op de Hoge Berg op het realiseren van een kavelruil. Er staat 8 tot 9 hectare grond te koop waar de coöperatie z'n oog op heeft laten vallen. Daarnaast willen de schapenhouders toe naar een meer biodiverse bedrijfsvoering.

'Met jaarrond schapen in de wei is ook beter weidevogelbeheer mogelijk. We gaan ook plannen uitwerken voor kruidenrijk gras, om zo de gezondheid van de schapen te vergroten. Wat vervolgens weer bijdraagt aan een betere waterkwaliteit', licht De Lugt toe.

Zijm en De Lugt concluderen dat overheden positief tegen de coöperatie aankijken. Begin deze maand kwamen vertegenwoordigers van terreinbeherende organisaties, gemeente en provincie langs voor een gesprek. Het steunt de coöperatie in haar hoop dat gestelde doelen worden gehaald. De Lugt: 'Als wij de komende jaren 40 tot 50 hectare kunnen verwerven voor schapenhouders, komt de afronding van het NNN in dit gebied ook dichterbij.'