Schapenhouderij staat onderaan ladder wat betreft grond en perspectief

De cijfers spreken voor zich. Bedrijven met schapen als hoofdactiviteit draaien gemiddeld een verlies van bijna 15.000 euro per bedrijf per jaar. Door de slechte vooruitzichten is het aantal schapenhouders gedaald van 25.000 in 1993 naar 7.800 in 2024.

Als er niets gebeurt, verdwijnt de schapenhouderij in een groot deel van Nederland. Dat staat in het rapport 'Economische draagkracht schapenhouderij' dat Connecting Agri & Food heeft opgesteld in opdracht van minister Femke Wiersma van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur.

'We hebben vorig najaar met alle partijen die actief zijn in de schapenhouderij een brandbrief gestuurd naar de minister', vertelt Duives. 'Daar heeft de minister goed op gereageerd en dit onderzoek ingesteld om te kijken of het echt zo slecht gaat. Dat onderzoek sloeg toch nog wel in als een bom. Het is erger dan wij zelf dachten.'

Door de financiële impact van het blauwtongvirus kampen sommige schapenhouders met een acuut continuïteitsprobleem. Maar al voor het uitbreken van het blauwtongvirus en de terugkeer van de wolf verkeerden veel bedrijven in zwaar weer.

De afname van het aantal schapenbedrijven en de dieraantallen doet zich voor op zowel kleinere als op middelgrote en grote bedrijven, concludeert het rapport. Ook is de krimp te zien op bedrijven met schapenhouderij als hoofdtak en op bedrijven waar het een neventak is.

'Buitengewoon slecht'

De economische resultaten zijn buitengewoon slecht. De sector als geheel draait 29,2 miljoen euro verlies. Zelfs de 25 procent bedrijven met betere economische resultaten krijgen de kosten van de inzet van de productiefactoren arbeid en kapitaal nauwelijks vergoed. 'Daarmee is de schapensector een sector zonder economische draagkracht', is de harde conclusie van Connecting Agri & Food.

Er is wel een lichtpuntje: de consumptie van lamsvlees blijft goed. De prijzen voor slachtlammeren zijn bovendien gestegen in het afgelopen jaar. Maar terwijl het aantal schapen in Nederland afneemt, importeren slachterijen steeds meer lammeren uit het buitenland om aan de vraag te voldoen.

De lammerimport betekent wel een groot risico door de mogelijke insleep van ziekten, stelt Duives. 'Niet alleen voor onze eigen sector, maar ook voor andere sectoren. Deze lammeren komen vaak uit landen waar de diergezondheid en standaarden lang niet zo goed zijn als in Nederland. Het is veel beter om binnenlandse vraag met binnenlands aanbod in te vullen.'

Grond is de sleutel

Als het gaat om de toekomst van de schapenhouderij is grond de sleutel om meer perspectief te creëren, analyseert Gé Backus van Connecting Agri & Food. Hij is verantwoordelijk voor het rapport over de sector. Maar juist bij het werven van grond staan schapenhouders onderaan de ladder.

'Melkveehouders zoeken ook grond', zegt Backus. 'Zij kijken nu naar grond waar ze eerder geen belangstelling voor hadden en die juist geschikt was voor schapen. Dit wordt versterkt door de afbouw van derogatie en de ontwikkeling naar een grondgebonden melkveehouderij. Als andere partijen op grond bieden, dan leggen schapenhouders het af omdat zij veel minder kapitaalkrachtig zijn en hun economische positie slechter is.'

Door het Didam-arrest in 2021 moeten pachtgronden ook openbaar worden aanbesteed, waar dit eerder vaak aan schapenbedrijven werd gegund. Duives heeft zelf ook ervaren dat een melkveehouder er met de grond vandoor ging.

Duives onderhoudt voor gemeente Heusden een gedeelte van een dijk. De gemeente wil daar nu een pachtprijs voor hebben van 1.000 euro per hectare per jaar. Dat was eerst 350 euro. 'Ik kan die 1.000 euro niet betalen.' Duives had eerst bijna 300 schapen, nu 71 en aan het eind van het jaar waarschijnlijk nog minder.

Hoopvol gestemd

De vakgroepvoorzitter is hoopvol gestemd dat via het Actieplan Schaap het grondprobleem kan worden opgelost. 'In het verleden hebben we ook al zo'n discussie gehad met grond op dijken. Dat is toen goed opgelost.' Daarnaast wordt gekeken of schapenhouders in de toekomst toch aanspraak kunnen maken op GLB-gelden. Bijvoorbeeld voor de arbeid die de wolf kost, zoals in Frankrijk gebeurt.

De krimp is niet alleen slecht voor de schapenhouderij, maar voor de hele keten, zegt Andries Kingma. Hij is voorzitter van de veemarkt in Leeuwarden en de sectorcommissie schapen- en geitenhandel bij Vee & Logistiek Nederland.

'We hebben in Nederland een behoorlijk goede logistieke infrastructuur voor het verzamelen, vermarkten en verwaarden van schapen', vindt Kingma. 'Voor het transport heb je best grote volumes nodig om het goed te laten functioneren. Hopelijk blijft het niet bij begrip alleen. De overheid en de sector moeten samen met daadkracht plannen maken.'