5 vragen over stikstofzaak Greenpeace: mogelijk grote gevolgen voor kabinet

Wat is de inzet in deze zaak?

Greenpeace wil de overheid aan haar eigen stikstofdoelen houden. In de Stikstofwet staat dat voor eind 2025 minimaal 75 procent van de meest kwetsbare natuur – de zogenaamde rode lijst – in Natura 2000-gebieden onder de kritische depositiewaarde (KDW) moet worden gebracht. In 2030 geldt dat voor 90 procent van de overige natuur.

Staat Greenpeace alleen in deze zaak?

Nee. De rechtszaak wordt ondersteund door Caring Farmers, Stichting Demeter en de Federatie van Agro-ecologische Boeren. Samen vertegenwoordigen zij duizenden 'groene boeren', claimt Greenpeace. Verder scharen de Caring Vets, Caring Doctors, Mobilisation for the Environment, Milieudefensie, Vogelbescherming Nederland, WNF, SoortenNL en Stichting Natuurbeschermingswacht zich achter deze zaak.

De zaak doet denken aan de Urgenda-uitspraak in 2019. Daarin werd het kabinet aan de eigen klimaatdoelen gehouden. Als gevolg daarvan werden klimaatmaatregelen en -budgetten naar voren gehaald.

Er lag toch al een uitspraak?

De rechter oordeelde in juni van dit jaar in een door Greenpeace aangespannen kortgeding dat de overheid het stikstofbeleid om de meest kwetsbare natuur te beschermen niet hoeft te versnellen. Wel erkende de rechter dat het overheidsbeleid hierin ernstig tekortschiet. Greenpeace ziet hierin voldoende aanknopingspunten om de zaak door te zetten. Dinsdag dient er een bodemprocedure met dezelfde inzet. De uitspraak daarin wordt begin 2025 verwacht.

Hoe staat de zaak ervoor?

De positie van de staat is verzwakt doordat het nieuwe kabinet het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) met het bijbehorende transitiefonds heeft geschrapt. Hiermee zou op regionaal en provinciaal niveau worden gewerkt aan stikstofreductie en natuurherstel.

Landbouwminister Femke Wiersma komt nog met een alternatieve aanpak. Vorige week lekte uit dat hierin een grote rol is weggelegd voor technologische en managementinnovaties. De bewindsvrouw acht stikstofreductie via het voerspoor ook zeer kansrijk en komt begin 2025 met een nieuwe brede beëindigingsregeling. Greenpeace liet al weten deze aanpak onvoldoende te vinden.

Wat zijn de mogelijke gevolgen van deze zaak?

Mocht Greenpeace in het gelijk worden gesteld, dan kan het kabinet worden gedwongen op korte termijn met vergaande stikstofmaatregelen te komen. In een advies van ambtenaren aan de meest betrokken ministers is al gewaarschuwd voor 'aanzienlijke sociaal-maatschappelijke en financiële consequenties' omdat er mogelijk binnen zeer korte tijd een hoge stikstofreductie moet worden gerealiseerd.

De kosten voor die stikstofmaatregelen worden becijferd op 10 tot 15 miljard euro. Het gaat dan om uitkoopregelingen, nadeelcompensatie en kosten voor het maken van bijpassend beleid. Tijdens de kabinetsformatie speelde dit financiële risico ook al op. Voor NSC-leider Pieter Omtzigt was het reden om de informatiegesprekken tijdelijk te pauzeren.

De zitting bij de rechtbank in Den Haag begint dinsdag om 9.30 uur en is te volgen via een livestream.