Waarde van kleine landschapselementen steeds meer aangetoond

In Utrecht zijn grote landschappen te vinden. Het oostelijk deel van de provincie is een bosrijk gebied. Van het Gooi, via de Utrechtse Heuvelrug naar de Grebbeberg is een landschap van bos en agrarisch gebied. In het westelijk deel is het gebied waterrijk met het veenweidegebied van Vinkeveen tot het rivierenland van de Lopikerwaard.

Binnen deze grote landschappen zijn kleine landschapselementen van groot belang, stelt projectleider Hein Pasman van Landschap Erfgoed Utrecht. Hij zegt dat behoudt, versterken en uitbreiden van houtwallen, singels poelen, sloten, oevers, groenstroken en bloemenranden het landschap versterken. De inpassing en verrijking van die groene en blauwe elementen vragen volgens hem allereerst om kennis.

Biodiversiteit

'Ruim de helft van het landschap in de provincie Utrecht valt onder het beheer van boeren. Daarom zijn zij van belang voor de biodiversiteit. Als mensen in de praktijk aan de slag gaan met landschapselementen, is kennis van belang. Wat gebeurt er als je een houtwal of een boomgaard aanplant en hoe ziet die er over vijftien jaar uit?'

Het is volgens Pasman moeilijk te bepalen in hoeverre kleine landschapselementen verloren zijn. Dat hangt af van waar je naar terugkijkt. Kennis over soortenrijkdom in de gebieden is pas na half vorige eeuw opgebouwd. Landschapskennis is van nog recentere datum. 'Kijkend naar oude kaarten zie je dat in een gebied als de Lopikerwaard kleine bosjes zijn verdwenen', zegt de projectleider.

Ruivelverkavelingen

Bij het verdwijnen van klein groen uit het landschap hebben ruilverkavelingen zeker een rol gehad. Pasman denkt ook dat het wegvallen van functies landschapselementen deed verdwijnen. 'Maar we tonen ook steeds meer functies aan waar we minder oog voor hadden in de afgelopen jaren.'

Bestuivers, natuurlijke vijanden en biodiversiteit voor andere doelen blijken waardevol, zelfs economisch aantrekkelijk voor agrarische producenten. 'Op die mooie landschappen komen dan ook nog eens mensen af, waarmee iets te verdienen is', zegt de projectleider.

Pasman zegt dat Utrecht streeft naar 10 procent groenblauwe dooradering op termijn. 'Dat is een behoorlijke opgave. Je zou nu kunnen berekenen dat we op 4 procent zitten en dus nog 6 procent toe te voegen hebben. Voor agrarische organisaties zal dat klinken als een groot getal, voor natuur- en landschapsorganisaties is dat dus de benedengrens.'

De projectleider verwacht dat ecologische en economische voordelen voor alle partijen voelbaar moeten zijn om de ambities waar te maken.

Samenwerking

Volgens Evelien van der Kooi van de Natuur en Milieufederatie Utrecht zijn er zes organisaties in de provincie bezig met de natuurlijke omgeving. 'Die werken intensief samen om met burgers en bedrijven het landschap in stand te houden.'

In heel Nederland verdween sinds 1900 60 procent van de kleine landschapselementen. Nu de waarde van deze elementen wordt erkend, zijn kennis en herstel doelen van deze samenwerkingen.

Aftrap kennisnetwerk

Bij de aftrap van het Kennisnetwerk Kleine Landschapselementen was Kenneth Rijsdijk van de Universiteit van Amsterdam betrokken. Hij is gespecialiseerd in de functies van kleine elementen in het landschap en zegt dat er een belangrijke functie is weggelegd voor klein groen.

'Het effect van die elementen is groot. Onlangs heeft een groep van honderd wetenschappers in Science een publicatie gedaan over een grote studie. Ze concluderen dat een leeg landschap een lagere opbrengst heeft', licht Rijsdijk toe.

Natuurfuncties

'Het gaat in de eerste plaats om natuurfuncties, maar onderdeel daarvan is dat er plaats is voor de bestrijders van schadelijke plagen in de landbouw. Er is ook ruimte voor roofdieren die plaagdieren bestrijden', zegt de onderzoeker.

'Bosjes in het landschap vangen wind en houden water vast. De bosjes houden verspreiding van kwalijke dampen tegen. Denk ook aan de discussie rond stikstof. Minder wind voorkomt gemakkelijke verspreiding van plagen. Planten filteren vervuiling en fijnstof. Het is zelfs bekend dat ze resten van gewasbeschermingsmiddelen af kunnen breken, ook via de wortels', stelt Rijksdijk.

Gezondheid vee

In het Verenigd Koninkrijk bleken biodiverse landschapselementen bij te dragen aan de gezondheid van vee. 'Het is een eyeopener om te zien dat vee positief reageert op meer diversiteit in het dieet dankzij die bosjes of doordat ze aan de heggen grazen', vindt de onderzoeker.

Rijsdijk publiceerde over de functies van heggen in het landschap. Daarvoor keek hij wat er leefde onder die heggen. 'Het is een reservoir voor bodemleven en kruipende insecten. Die kunnen voor boeren een functie hebben. Het bereik van die dieren kan oplopen tot honderden meters vanaf zo'n landschapselement. Die afstanden vallen enorm mee in de zin dat ze veel groter zijn dan we wel aannemen', benadrukt Rijsdijk.

Beleidsmakers onderkennen volgens de onderzoeker nog onvoldoende hoe groot het economisch belang is van een heg of een piepklein stukje natuur in het landschap. 'Pas de laatste twintig jaar is hier onderzoek naar gedaan. Je kunt becijferen dat de economische waarde van groen wel 2.500 euro per strekkende kilometer is. Hoe meer mensen meedoen in een gebied, hoe groter het schaaleffect is.'