BBB wint overal, coalitievorming wordt geen sinecure

Bij deze coalitieonderhandelingen geldt: hoe meer partijen je nodig hebt voor een meerderheid, hoe ingewikkelder het wordt om iedereen op één lijn te krijgen.

Ervan uitgaande dat BBB zal willen besturen, is in de provincie Groningen (43 zetels) een coalitie voorstelbaar van BBB, ChristenUnie, VVD, CDA en Groninger Belang. En ook dan is de meerderheid nog krap.

De Friese verkiezingsuitslag maakt het ook nodig dat BBB op zoek gaat naar minstens drie of vier coalitiegenoten. Voor de hand liggen dan CDA en VVD met daarnaast nog ChristenUnie en FNP in de Staten (43 zetels). Die laatste lokale partij heeft andere standpunten dan BBB, bijvoorbeeld op het vlak van de wolf.

Voorstelbaar is dat met BBB als gangmaker in het formatieproces een keuze voor partijen uit het politieke midden en de rechterflank de meest logische is. In sommige provincies ziet het proces er dan eenvoudig uit. Bijvoorbeeld in de provincie Drenthe (41 zetels). Daar voldoet namelijk al een driepartijencoalitie van BBB, VVD en CDA, al lijkt dat wel een uitzondering te zijn.

Vier of zelfs nog meer partijen zijn vaak nodig om op een vaste meerderheid van stemmen te kunnen rekenen. Dat is een gevolg van de versplintering van het politieke landschap in de afgelopen jaren.

In Flevoland (41 zetels) kan het uitdraaien op een College van Gedeputeerde Staten dat wordt gevormd uit BBB, VVD, CDA en ChristenUnie, aangevuld met of PVV of Forum voor Democratie. Het laatste college daar was overigens al een brede 'regenboogvariant' met VVD, GroenLinks, CDA, ChristenUnie, D66 en PvdA, dus zes partijen.

Vanwege de grote winst van BBB in Overijssel (47 zetels) zou de partij genoeg hebben aan samenwerking met CDA en VVD. Deze partijen lieten zich eerder kritisch uit over het stikstofbeleid vanuit den Haag, dus een match op dit dossier lijkt niet ver weg. Ook op veel andere punten lijken de verkiezingsprogramma's op elkaar. De drie partijen hebben dan wel een minimale meerderheid in de Staten.

In Gelderland (55 zetels) wordt de klus lastiger. Ook hier lijkt samenwerking tussen BBB met VVD en CDA voor de hand te liggen. Maar voor een meerderheidscoalitie zijn nog acht zetels nodig. De informateur zal daarvoor wellicht een beroep doen op PvdA en ChristenUnie of SGP. Een coalitie zonder BBB wordt lastig. Dan zijn er minimaal acht partijen nodig voor een meerderheid.

GroenLinks wilde net als BBB een tweede verkenner leveren, maar daar stak BBB een stokje voor. Wel bood de partij GroenLinks een 'extra kopje koffie' aan om te kijken of er mogelijkheden zijn om samen te werken. De coalitie moet in ieder geval uit vijf partijen in de Staten (49 zetels) bestaan.

Of de twee grootste fracties echt gaan samenwerken, valt te betwijfelen. Hun klimaat- en stikstofstandpunten liggen ver uit elkaar, over beter openbaar vervoer denken ze wel hetzelfde. Het is zelfs de vraag of BBB in de coalitie komt. VVD haalde als tweede partij in 2019 acht zetels, net als winnaar GroenLinks, maar kwam toch in de oppositie terecht.

De bestaande linkse coalitie van GroenLinks, D66, CDA, PvdA en ChristenUnie zou met bijvoorbeeld Partij voor de Dieren, die een zetel erbij kreeg, op een nipte meerderheid kunnen komen. Met BBB erbij is een coalitie met CDA, VVD, SGP, Ja21, PvdA en ChristenUnie mogelijk.

De coalitievorming wordt voor deze provincie een hele puzzel, de partijen zijn enorm verdeeld. Minimaal vijf partijen zijn nodig om een coalitie in de Staten (55 zetels) te vormen. Een verschuiving naar het midden lijkt met de komst van BBB voor de hand te liggen. De huidige coalitiepartijen VVD, GroenLinks, PvdA en D66 hebben met BBB een meerderheid. Een coalitie als deze is theoretisch mogelijk, maar de partijen verschillen aanzienlijk.

Als BBB wil samenwerken met een wat linkse partij als PvdA of GroenLinks in de Staten (55 zetels), is zeker een coalitie mogelijk. Het college kan dan verschuiven naar 'rechts over het midden'. Tweede grootste partij VVD was in het verkiezingsdebat vriendelijk richting de nieuwkomer. Opvallend is ook dat CDA met het aantal zetels gelijk is gebleven. Aansluiting met deze huidige coalitiepartijen ligt voor de hand.

In Noord-Brabant zou een centrumrechtse coalitie (55 zetels) van BBB, VVD en CDA vier zetels tekort komen om het met zijn drieën te doen. SP (min één zetel), D66 (min één), PVV (gelijk) en PvdA (plus één) hebben ieder vier zetels behaald, GroenLinks vijf.

D66 lijkt de meest reële optie om een coalitie mee te vormen. De SP en PVV staan ideologisch gezien te ver weg, van GroenLinks en PvdA is het de vraag of zij apart van elkaar in een coalitie willen plaatsnemen. Een optie meer over rechts is dat JA21 en Lokaal Brabant aanschuiven bij BBB, VVD en CDA. In beide gevallen is het een meerderheid met het kleinst mogelijke verschil, wat de coalitievorming geen sinecure maakt.

In Limburg hebben BBB, CDA en VVD samen 20 van de 47 zetels. Alleen in het onwaarschijnlijke geval dat deze partijen én elkaar vinden én met de PVV of GroenLinks willen samenwerken, is een coalitie met vier partijen mogelijk. Anders zal het centrumrechtse blok samenwerking moeten zoeken met minimaal twee andere partijen.

D66 is een logische kandidaat en bijvoorbeeld JA21 of Lokaal Limburg lijken ook goede kans te maken.

De kans dat de provincie Zeeland een rechts-conservatieve coalitie krijgt is vrij groot. In de provincie heeft de SGP al zijn vijf zetels in de Staten behouden, wat een coalitie tussen BBB, SGP, VVD en CDA niet onlogisch maakt. Samen hebben deze vier partijen 23 van de 39 zetels en dus een ruime meerderheid.

PvdA en GroenLinks deden als één lijst mee aan de verkiezingen en behaalden zes zetels. Toch lijkt samenwerking tussen die partijen en BBB een onhaalbare combinatie. Als VVD, SGP of CDA er niet met de andere partijen uitkomen, is een coalitie met Partij voor Zeeland ook een optie.