Ten Cate: rapport geeft nieuwe munitie in discussie over fosfaatruimte

De fosfaatindicatoren P-Al en P-CaCl2 die sinds het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn worden gebruikt, beperken de plaatsingsruimte voor fosfaat op kleigronden en geven eerder wat meer ruimte op zand. Uit het rapport 'Effect verlaagde fosfaataanvoer op het organischestofgehalte' komt de conclusie dat het mogelijk blijft de organischestofaanvoer op peil te houden op de klei. Wel kost dat meer geld voor de telers.

Milieutechnisch is de verschuiving van plaatsingsruimte van klei naar zand onlogisch. Betrokkenen noemen heroverwegen van de conversie van Pw naar de nieuwe indicatoren wenselijk.

'We hebben gekeken of de nieuwe fosfaatindicatoren negatieve effecten hebben en hoe zwaar die wegen', zegt onderzoeker Janjo de Haan van Wageningen University & Research. Hij zegt dat er geen probleem was als het ging om voldoende fosfaat voor het gewas, maar dat de vraag rees of de organische stof voldoende kon worden aangevuld. 'Dat hoeft geen issue te zijn, zolang je maar slim met je bouwplan en mest omgaat.'

Praktisch komen er wel verschuivingen boven bij de scenario's die de onderzoekers doorrekenden. Een ander bouwplan of compost in plaats van mest drukt op de saldo's of verhoogt de prijs per hectare. De Haan schat de meerprijs bij minder organische en meer kunstmest op 10 tot 80 euro per hectare. En de saldo's van een ruimer bouwplan kunnen, afhankelijk van de prijzen waarmee je rekent, 100 tot 600 euro lager liggen. Zeker met de huidige marktprijzen.

Daarnaast is er geen onbeperkte beschikbaarheid van vaste mest en compost en kunnen prijzen bij schaarste reageren in het nadeel van de akkerbouwer. Telers kunnen onnodig financiële consequenties krijgen van de fosfaatregels, zonder dat de milieuprestaties beter worden. Het risico op emissies van fosfaat op klei en zavel is laag. Op zand is dat risico juist groter, terwijl daar wat meer ruimte kwam.

Gevolgen in kaart brengen

Kees van de Dool van het Nutriënten Management Instituut werkte mee aan het rapport. Met de andere fosfaatindicatoren veranderden zaken voor telers. 'Wij wilden met het rapport inzichtelijk maken wat de gevolgen zijn van het beleid. Klei is niet zo uitspoelingsgevoelig als het fosfaat betreft. Het lukt om de fosfaatbalans overal positief te houden, rekenden we uit. Bij consumptieaardappelen en pootgoed zien we dat de kaliumaanvoer wel laag wordt. Dat moet je met kunstmestkali aanvullen.'

Het effect van de fosfaatregels zie je dus eerder bij kalium en overigens ook bij stikstof, stelt Van de Dool. 'Opvangen van die tekorten kan met kunstmest of met andere reststromen en meststoffen, maar dat kost hoe dan ook meer geld.'

Het doel van het rapport was om de gevolgen voor nutriënten en organische stof bij de nieuwe fosfaatindicatoren te berekenen. Het legde als bijvangst bloot dat schuiven met de plaatsingsruimte voor fosfaat kosten met zich meebrengt en dat het milieu er niet mee gediend is. En dat er zelfs negatieve consequenties op dat gebied mogelijk zijn.

Hendrik Jan ten Cate van de LTO-vakgroep Akkerbouw en Vollegrondsgroenten zegt dan ook dat het rapport 'nieuwe munitie oplevert voor de discussie over de fosfaatruimte per grondsoort'. 'Binnenkort hebben we de eindbespreking over het rapport en dan gaan we als LTO kijken wat de strategie wordt voor fosfaat. Inmiddels weten we zoveel. Misschien halen we doelen juist niet met de huidige maatregelen.'

Historie van lager fosfaatgebruik

Ten Cate was lid van de klankbordgroep van het rapport, samen met Ton Hendrickx van Cropsolutions en CZAV. Volgens Hendrickx ontstonden er vragen over de fosfaatruimte, toen bleek dat die verschoof van westelijke klei naar oostelijk zand. 'Is dat wel de bedoeling, vroegen wij ons af. In het Zuidwesten zitten we al met een historie van lager fosfaatgebruik en op het oostelijk zand juist andersom. We wilden weten wat dit voor individuele bedrijven betekende. Gemiddeld ging de fosfaatruimte op de zuidwestelijke klei met 15 tot 20 procent terug.'

In het zuidwesten was het toepassen van dierlijke mest door het vroegere seizoen al beperkt. 'Omdat we daar niet overal mest kunnen toepassen, ruimen we bijvoorbeeld in de uienteelt al 20 procent van de fosfaatruimte in als startgift met kunstmest. Door beperkte beschikbaarheid van mest wordt in sommige delen van Zeeland ook fosfaatruimte niet ingevuld. Onze organischestofaanvoer is al wat lager', aldus Hendrickx.

Fosfaatruimte meer dan gehalveerd

'Als onze overheid zegt dat ze organische stofaanvoer belangrijk vindt, maar de regelgeving bereikt het tegenovergestelde, dan doe je dingen verkeerd', vervolgt Hendrickx. 'Daarom hebben we dit aangekaart bij Brancheorganisatie Akkerbouw. Het rapport dat er ligt, vertelt dat wat we constateerden ook zo is. Fosfaatruimte is al van 110 kilo naar minder dan de helft gegaan.'

Hendrickx is voor het aanpassen van de conversietabel. 'Misschien hadden we voor de invoering van de regels eerst naar de consequenties moeten kijken, maar het is niet te laat dit te heroverwegen. Verandering van de fosfaatindicatoren is ook gewoon nationaal beleid en niet opgelegd vanuit Europa.'