Wim de Hoop: 'Extensievere landbouw bereik je door te intensiveren'

Het voormalig hoofd Bedrijf & Beleid binnen Wageningen University & Research heeft een belangrijke boodschap aan de overheid: 'Stel duidelijke doelen aan boeren en geef ze vervolgens ruimte en stimulansen om zelf keuzes te maken om die doelen te bereiken.'

Er liggen tig innovaties klaar waarmee morgen al stikstof kan worden gereduceerd. Doordat iedereen wat doet, gaat het heel hard

Wim de Hoop, landbouweconoom en adviseur bij Kennis Center voor Groene Groei

Is er nog wel ruimte om te boeren in Nederland? Een terechte vraag volgens adviseur Wim de Hoop van Kennis Center voor Groene Groei. Op dit moment lijkt stikstof als het zwaard van Damocles boven de sector te hangen. Maar er komt nog veel meer op de landbouw af, met als belangrijkste uitdagingen het voldoen aan de nitraatrichtlijn en de klimaatopgave.

Bijna wekelijks verschijnen er nieuwe rapporten met drastische adviezen over onder meer inkrimping van de veestapel en het onteigenen van boerenbedrijven. De landsadvocaat kwam zelfs met het advies om vergunningen in te trekken.

Wat denkt u, is er nog ruimte voor boeren in Nederland?

'Dat denk ik zeker, maar dat vraagt wel een andere benadering van heel veel vraagstukken. De nadruk ligt nu heel erg op het stoppen, op het uitkopen van boerenbedrijven. Dat maakt dat boeren zich afvragen: 'Hebben wij nog wel bestaansrecht?' De focus komt daar in het debat steeds meer op te liggen, terwijl het volgens mij heel anders kan en ook veel goedkoper.

'Er liggen zoveel innovaties te wachten waarmee we veel schoner en efficiënter kunnen gaan produceren. Ik weet zeker dat je de doelen daarmee sneller bereikt en dat je goedkoper uit bent.'

Waarom is dat goedkoper?

'Neem het stikstofadvies van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) dat begin september uitlekte en nu openbaar is. Dat is gericht op stikstofreductie door onteigening in de landbouw in Nederland. Variant A in de quickscan kost ons als land 14 miljard euro, variant B zelfs 30 miljard. Ik ben ervan overtuigd dat met minder geld veel meer kan worden bereikt, als je stopt met middelvoorschriften en in plaats daarvan doelen gaat stellen voor de sector voor stikstofuitstoot.'

Hoezo bereiken we meer met innovatie?

'Je doet daarmee veel nadrukkelijker een beroep op het vakmanschap van de boer. Boeren gaan kijken: 'Waar is op mijn bedrijf het snelst winst mee te bereiken?' Je zorgt ervoor dat het laaghangend fruit als eerste wordt geplukt. Dat geeft heel snel resultaat.

'Daarnaast stimuleert doelenbeleid innovaties omdat het toekomstgericht is. Uitkoop en bedrijfsbeëindiging doen dat juist niet. Dan gaat iedereen op zijn handen zitten omdat het een aflopende zaak is. Dat werkt niet stimulerend.'

Hoe zou dat doelenbeleid er volgens u uit moeten zien?

'Het stikstofoverschot op het gemiddelde melkveebedrijf in Nederland bedroeg in 2019 141 kilo per hectare per jaar. Je kunt als overheid het doel stellen dat het overschot daalt onder de 75 procent van het huidige gemiddelde van de sector. Dit moet je naar bedrijfsniveau vertalen.

'Neem daarnaast doelen mee op het gebied van koolstofopslag en biodiversiteit, bijvoorbeeld door randenbeheer of kruidenrijk grasland toe te passen. Beloon boeren die deze doelen behalen met 300 à 400 euro per hectare per jaar.'

En dit werkt snel?

'Ik denk dat dit doel op veel bedrijven zeer snel kan worden gerealiseerd. Ook via het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid kunnen boeren nog aanspraak maken op geld als ze vergroenen. Hiermee zijn we stukken goedkoper uit dan die 14 of 30 miljard euro en waardeer je boeren in hun vakmanschap. Een boer wordt hierdoor veel meer uitgedaagd.'

U heeft een kosten-batenanalyse gemaakt. Wat blijkt hieruit?

'Dat de maatschappelijke baten van deze aanpak veel hoger zijn dan de die van de vorig jaar gepresenteerde stikstofwet van demissionair landbouwminister Carola Schouten. Die wet richt zich sterk op het uitkopen van bedrijven en verplichte nieuwe stallen en stalaanpassingen.

'De baten van het overheidsplan zouden 805 miljoen euro bedragen, van ons alternatieve plan 1,965 miljard euro. Dat komt mede door de hogere opbrengsten.'

De overheid wil vooral dat het juridisch waterdicht is. Bij een bedrijf opkopen weet je in ieder geval zeker wat het effect is.

'Er is historisch bewijs dat doelenbeleid veel beter werkt dan middelvoorschriften. In de periode van de Minas-wetgeving, van 1998 tot 2005, is het stikstofoverschot met maar liefst 224 miljoen kilo gedaald. Dat geeft al aan dat er niet veel fraude was.

'Als je de grafiek bekijkt, gaat de lijn van het stikstofoverschot in deze periode stijl naar beneden. In de periode van het gebruiksnormenstelsel, van 2005 tot en met 2017, is het stikstofoverschot 'slechts' met 59 miljoen kilo gedaald. Voldoende bewijs dus.'

Hoe is die daling te verklaren?

'Het komt vooral door het kunstmestgebruik. In de periode 1998-2005 werd er wel iets minder dierlijke mest gebruikt, maar met name het gebruik van kunstmest is in die tijd fors minder geworden. In de periode erna is de vreemde situatie ontstaan dat dierlijke mest moet worden afgevoerd en er weer kunstmest kon worden ingekocht. Dat is zonde, want op tal van terreinen is het gebruik van dierlijke mest beter.

'Te veel kunstmest kan bijvoorbeeld leiden tot een slechtere kwaliteit van eiwitten en stikstof in gras die een koe niet kan benutten. De productie van kunstmest is veel belastender voor het klimaat. Daarnaast heeft dierlijke mest veel bodemverbeterende eigenschappen, met organische stof die zorgt voor een weerbare bodem.'

Terug naar de Minas dus?

'Ik heb het altijd jammer gevonden dat Nederland van dat systeem moest afstappen. Maar invoering van zo'n doelvoorschrift is zeker mogelijk. Ook de commissie-Remkes adviseert een Afrekenbare Stoffenbalans, een soort Minas die eenvoudig uit de Kringloopwijzer kan komen. Die kan ook worden gebruikt in de akkerbouw en zal geschikt moeten worden gemaakt voor andere sectoren.'

Zal Europa doelenbeleid zoals u voorstelt accepteren?

'Niet direct. Nederland staat qua waterkwaliteit en andere problematiek niet zo goed op de kaart bij de Europese Commissie. Maar als we laten zien dat met doelenbeleid heel goede resultaten worden geboekt, kan er natuurlijk over veel meer worden gepraat.

'De bewijslast ligt bij ons. Daarom moeten we er morgen al mee beginnen. Dat betekent dat we niet alleen meer naar stalsystemen moeten kijken. Op de zogenoemde RAV-lijst staat geen enkele managementmaatregel. Maar dat zijn vaak wel de goedkoopste en snelste maatregelen.'

Om wat voor maatregelen gaat het?

'Er liggen tig innovaties klaar waarmee morgen al stikstof kan worden gereduceerd. Dat gaat onder meer over het verdunnen van mest met water, het beluchten van mest, circulaire meststoffen, precisiebemesting, stalaanpassingen en stalsystemen. En ook anders voeren helpt. Er zijn zelfs boeren die overwegen te stoppen met kuilgras. Tot in december voeren ze vers gras en in de winter een paar maanden gedroogd gras.

'Je moet boeren de ruimte geven om te kiezen wat past in hun bedrijf. Daardoor zal de een beginnen met rantsoenaanpassingen, de ander gaat anders bemesten en weer een ander investeert in een stalsysteem. Doordat iedereen wat doet, gaat het heel hard.'

Op dat standpunt is wel kritiek. Sommige partijen wijzen erop dat emissiearme stallen en luchtwassers lang niet altijd goed werken.

'Dat komt ook doordat het aantal technieken die nu mogen worden gebruikt heel beperkt is. Het is ingewikkeld om innovaties op de RAV-lijst te krijgen. Nu zijn er slechts een aantal bedrijven die hun innovatie op de door de overheid goedgekeurde lijst krijgen voor stikstofbeperkende technieken.
'Er is een veel breder pallet aan innovaties beschikbaar, zeker binnen het management, dan op die lijst staat. We kunnen dus tig keer innoveren, maar laat ieder zelf kiezen hoe het doel te bereiken.'
Kan de Nederlandse landbouw wel extensiever? Landbouwgrond is hier zo duur.

'Dat is inderdaad de realiteit. De schaarse grond maakt dat we elke hectare goed moeten benutten om er een verdienmodel uit te halen. In mijn ogen bereik je extensivering dan ook door te intensiveren. Daarmee bedoel ik dat je vol moet inzetten op precisiemethoden, op meten. Als je heel efficiënt werkt wordt het mogelijk om met minder dieren toch een goed inkomen te realiseren. Daarnaast moet je zoeken naar de beste kwaliteitsproducten.'

Wat bedoelt u met de beste kwaliteitsproducten?

'Er zijn allerlei nieuwe marktontwikkelingen waarbij je kunt aansluiten. Denk aan nieuwe keurmerken als PlanetProof, maar ook aan de vraag die er is naar streekproducten. Daar kun je een verdienmodel op richten. Voor producten die specifiek zijn gericht op humane gezondheid ontstaat steeds meer markt. Daar kun je waarde mee creëren.'

Waar moeten we dan aan denken?

'In de vollegrondsgroenten kun je denken aan de discussie over inhoudsstoffen. Zelf houd ik me via een project bezig met 'grass-fed-melk'. In de Verenigde Staten is dit heel populair. Koeien krijgen hiervoor veel vers gras of eventueel gedroogd gras. Deze melk bevat meer CLA's en heeft een betere verhouding van de onverzadigde vetzuren omega-3 en omega-6. Een onderscheidend product zal voor Nederlandse boeren heel belangrijk worden.'