Aanpak wilde zwijnen Zuidoost-Brabant blijkt complex

'Dit is hem', zegt Toon Kuipers. De varkenshouder uit Leenderstrijp wijst naar een kooi van draadstaalmatten van 6 bij 6 meter. Hij heeft hem een paar jaar geleden zelf gebouwd, samen met vriend Wim Roefs, die ook in het dorp woont. De vangkooi was een groter succes dan hij had gedacht. 'In één jaar vingen we zeventig dieren.'

Nu staat de vangkooi werkeloos op het erf, omdat het werken ermee veel tijd kost en Kuipers zijn handen vol heeft aan zijn varkenshouderij. 'Ik heb laten zien hoe je snel veel zwijnen kunt vangen en afschieten. Nu mogen de jagers ermee aan de slag.'

Natuurgebied

De varkenshouderij van Kuipers ligt midden in het dorp en tegen het Leenderbos aan dat met Groote Heide, Valkenhorst, Malpie en Plateaux een enorm groot natuurgebied vormt dat doorloopt tot in België. 'In deze regio is de populatie wilde zwijnen het grootst van Noord-Brabant en worden de meeste dieren geschoten', weet hij.

De eerste zes wilde zwijnen werden in 2008 in het Leenderbos ontdekt. Meteen was Kuipers alert. Zijn percelen grensden toen nog aan het bos en regelmatig kreeg hij bezoek van wilde zwijnen. 'Die veroorzaakten flinke schade aan mijn gewassen en grasland.'

Verdubbeling

Door ruilverkaveling ligt er nu een natuurstrook tussen zijn grond en Natura 2000-gebied het Goor dat onderdeel is van het Leenderbos. Volgens Kuipers een ideale broedplaats voor wilde zwijnen. In 2011 werden 57 wilde zwijnen geschoten in Noord-Brabant, in 2018 ruim 700. Dit jaar zijn er al 500 geschoten. In oktober is het afschot meer dan verdubbeld met vorig jaar, maar ook ten opzichte van eerdere jaren.

Om de groei van de populatie en het risico op verspreiding van Afrikaanse Varkenspest vanuit België te verkleinen, werkt de varkenshouder samen met jagers van de lokale wildbeheereenheid. Als hij wilde zwijnen of schade aantreft, kan hij bellen en dan gaan de jagers op pad om ze te schieten.

'Althans dat is de bedoeling. Ondanks het nulstandbeleid van de provincies zag de overheid lange tijd geen noodzaak voor een duidelijk afschot- en beheerbeleid.'

Explosieve stijging

De populatie wilde zwijnen is daardoor in elf jaar tijd explosief gestegen van nul naar honderden varkens, alleen al in het Leenderbos. Sinds de uitbraak van Afrikaanse varkenspest bij de zuiderburen in 2018 is het besef tot alle partijen doorgedrongen dat de wildezwijnenpopulatie teruggebracht moet worden. 'Als het misgaat, gaat een groot gebied op slot, zo niet heel Nederland', zegt Kuipers.

Afgelopen voorjaar zijn de mogelijkheden om de dieren af te schieten uitgebreid. Zo mag de beperkte bewegingsjacht vaker worden ingezet, evenals de vangkooi naar voorbeeld van Kuipers. Deze wordt dankzij een bijdrage van gemeente Heeze-Leende geüpdatet, zodat hij op afstand bedienbaar wordt.

Werkgroep

De Brabantse varkenshouder is voorzitter van een werkgroep die zich specifiek bezighoudt met de wildezwijnenproblematiek in en rond het Leenderbos. In overleg met andere partijen probeert de werkgroep maatregelen te bedenken om effectiever te beheren, maar bij tijd en wijle zit er spanning op dat proces.

Boeren voelen de zwijnenschade in hun portemonnee en ervaren het risico van verspreiding van Afrikaanse varkenspest. Jagers schieten de wilde zwijnen als nevenactiviteit naast hun werk en voelen die druk minder. Daarom besloot Kuipers zelf aan de slag te gaan met een vangkooi, samen met Roefs.

Gezelschap

Kuipers trekt regelmatig het Goor in om de situatie in ogenschouw te nemen. Deze ochtend heeft hij gezelschap van Roefs, Heleen Prinsen, specialist Diergezondheid bij ZLTO, Patrick van de Rijdt, relatiebeheerder bij ZLTO, en een redacteur van Nieuwe Oogst.

Even wandelen en we treffen overal sporen van wilde zwijnen aan: omgewoelde aarde, platgetreden stukken bos, nog warme nesten en verse keutels. Maar het maisperceel aan het einde van de twee uur durende wandeling laat pas goed de schade zien die wilde zwijnen kunnen aanrichten: tientallen vierkante meters mais zijn platgetrapt en aangevreten door een grote groep dieren.

Mais

De dag erna meldt de ondernemer zich via de appgroep van de zwijnenwerkgroep. Hij blijkt flinke schade te hebben aan zijn mais.

De stroomdraad die we onderweg zien, houdt de wilde zwijnen nauwelijks tegen en is erg onderhoudsgevoelig. De zwijnenwerkgroep gaat om die reden rasteren met betonmatten. Kuipers: 'Dat is het enige wat werkt en het mes snijdt aan twee kanten: de matten houden de zwijnen uit de gewassen en in de bossen, zodat de jagers ze daar gemakkelijker kunnen bejagen.'

Verschillende partijen

Afstemming met de verschillende partijen blijft complex, ook al staan de neuzen steeds vaker dezelfde kant op. 'Alleen al in dit gebied zijn drie wildbeheereenheden actief en veel natuurbeheerders. Zowel Brabants Landschap als Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Brabant Water en gemeenten hebben veel grond met veel wilde zwijnen', zegt Van de Rijdt.

Niettemin is Noord-Brabant de enige provincie waar afschot met alle wettelijke middelen is toegestaan. Dat is grotendeels te danken aan de lobby van ZLTO(-afdelingen) en de inzet van individuele boeren richting gemeenten, provincie en de faunabeheereenheid.