Gebruik landbouw in geopolitiek

Nu in Brussel wordt onderhandeld over een nieuw Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), gaat het vooral over tijdpaden, vergroening en toeslagen. Het zou goed zijn om over de grens te kijken en ook geopolitieke, strategische overwegingen in een nieuw landbouwbeleid te laten doorklinken.

De wereldbevolking neemt toe. Ook gaan veel mensen van een laag naar een middeninkomen. Dat zie je in China, Zuid-Amerika en Afrika. Dat houdt in dat zowel de vraag naar voedsel toeneemt als dat het consumptiepatroon van deze groep mensen verandert. Ze gaan meer vlees eten. Ook neemt voedselschaarste toe.

Onlusten voorkomen

Nieuwe grote economieën als China, Brazilië en India zijn overal in de wereld bezig om met alle mogelijke middelen, inclusief militaire, hun voedselvoorziening veilig te stellen. Immers, voedselschaarste leidt tot onlusten en dat willen machthebbers voorkomen.

Zij kopen landbouwgrond in Afrika voor hun eigen voedsel- en brandstofvoorziening, sluiten megadeals over graanimport met de VS, Canada en Argentinië en kopen vleesgiganten uit deze landen op.

Klimaatverandering

Tegelijkertijd lijkt de impact van de klimaatverandering voor de voedselproductie in het hele midden van Afrika, Turkmenistan, Afghanistan, Pakistan en het Midden-Oosten catastrofaal te zijn. De opwarming zorgt voor droogte. Door uitputting van de ondergrondse watervoorraden in het Midden-Oosten en India, maar ook door de intensieve landbouw in China en Afrika, verergert de situatie verder.

Veel van deze landen hebben een zwak bestuur. Deze staten zijn instabiel, staan soms op de rand van een intern conflict. Voedsel is voor sommige landen een veiligheidsissue en daarmee geopolitiek geworden.

Verantwoordelijkheid

Europa heeft in de snel veranderende mondiale machtsverhoudingen te weinig oog voor het geostrategisch belang van voedselproductie en neemt zijn verantwoordelijkheid niet om het wereldvoedselvraagstuk aan te pakken. Bovendien wordt specifieke agrarische kennis te gemakkelijk geëxporteerd. Het gevaar dreigt dat grondstoffen en afzetmarkten voor Europa onbereikbaar worden omdat de genoemde landen met elkaar zaken doen.

Het is de vraag of de vrije markt de beste manier is om schaarse grondstoffen en voedsel over de aarde te verdelen. In Europa vindt gesubsidieerde braaklegging van landbouwgronden plaats, terwijl de voedselschaarste in de wereld toeneemt.

Supersterk

De herziening van het GLB mag daarom geen interne discussie blijven van de agrosector. De geopolitieke belangen zijn te groot. Daarbij: Europa is supersterk in landbouw en moet dat beter benutten.

Het creëren van strategische afhankelijkheid is wellicht een beter alternatief. Nederland zou als landbouwnatie hét initiatief kunnen nemen om het GLB strategisch in te zetten om probleemlanden van meer voedsel te voorzien, maar dan wel in ruil voor grondstoffen.

Nieuwe afhankelijkheden

Zo worden nieuwe afhankelijkheden gecreëerd die de stabiliteit in de wereld en de positie van Europa en Nederland ten goede zouden kunnen komen. Met het huidige landbouwbeleid of zelfs verdergaande liberalisering gaat dat in ieder geval niet lukken.

Ingrid Jansen
Boerin en directeur van Stimuland

Deze opinie stond eerder in NRC.