Doel Proeftuin Veenweiden net niet gehaald

Achtergrond Zuid-Holland Marjolein van Woerkom 28 mei 2019 om 12:02uur

Hoewel de 25 procent ammoniakreductie net niet is gehaald in de drie jaar dat het project Proeftuin Veenweiden in het Groene Hart liep, zijn de betrokken partijen ervan overtuigd dat het gestelde doel wel degelijk kan worden behaald. 'We weten nu hoe we verder moeten. Daar ligt onze uitdaging', zegt coördinator Teus Verhoeff.

Doel+Proeftuin+Veenweiden+net+niet+gehaald

Het aantal stuks jongvee per pilotbedrijf is van 5,1 per 10 melkkoeien naar 4,4 gedaald. Daarnaast is het aantal weide-uren per bedrijf toegenomen van 1.445 naar 1.601. Ook de tien bedrijven die deelnemen aan het project Proeftuin Veenweiden, zijn zowel in hectares als in melkproductie gegroeid.

'Dit alles heeft voor een verlaging van de ammoniakemissie gezorgd', zegt coördinator Teus Verhoeff, die de pilotboeren van het project Proeftuin Veenweiden sinds het begin in 2015 heeft begeleid.

Toch gingen die maatregelen niet ver genoeg. Het doel van het project was de totale ammoniakemissie met 25 procent per bedrijf te reduceren. Dat percentage strandde bij 22 procent. De totale ammoniakemissie per bedrijf daalde van 5.847 kilo ammoniak in 2015 naar 4.709 kilo ammoniak in 2018.

Het voerspoor is een zwak punt, daar is nog een slag te maken

Arie Verhorst, voorzitter LTO Noord Zuid-Holland

Niet ontevreden

'We zijn zeker niet ontevreden', zegt Verhoeff. 'We zijn veel te weten gekomen. Op sommige onderwerpen hebben we groots gescoord, andere vielen tegen. Met de kennis die we hebben vergaard, weten we nu wel hoe we verder moeten. Die 25 procent is nog steeds haalbaar.'

Dat stelt ook voorzitter Arie Verhorst van LTO Noord Zuid-Holland. 'Het project heeft succesvol gedraaid. Ruim honderd bedrijven in het Groene Hart hebben hieraan deelgenomen. Dat is veel. Nu is het de uitdaging om dit voort te zetten.'

Drijfmest

Groots gescoord hebben de deelnemende boeren op het verdunnen van drijfmest met water. 'Door drijfmest verdund uit te rijden, blijken we 40 procent minder ammoniak uit te stoten dan bij de gewone sleepvoet. Daarnaast zorgt het voor een betere benutting. Een boer is een dief van zijn eigen portemonnee, als hij dit niet doet', zegt Verhoeff.

Toch waren er ook tegenvallers. Zo is de stalemissie ammoniak per grootvee-eenheid (GVE) nagenoeg gelijk gebleven: van 11,8 naar 11,6. Het getal laat zien dat het nauwelijks is gelukt om het ruweiwitgehalte in het rantsoen naar beneden te brengen. 'Op het gebied van voeding is inderdaad te weinig gedaan', geeft de coördinator toe.

Rantsoen

De moeilijkheid zit 'm in de samenstelling van het rantsoen van de veenweideboer. Dat bestaat vooral uit gras, soms uit mais, bijproducten en krachtvoer. Het geeft de boer weinig corrigerende mogelijkheden. Er ligt dus een rol bij de krachtvoerleverancier, maar die gaf weinig sjoege. Pas na veel discussie, ook in de media, waren sommigen genegen om minder eiwitrijk krachtvoer te leveren.

'De krachtvoerleveranciers gaan erg nonchalant om met de discussie rondom ammoniakreductie, terwijl zij eenvoudig een grote bijdrage kunnen leveren', zegt Verhoeff.

Rol

Verhorst beaamt dat. 'Het voerspoor is een zwak punt. Daarin hebben mengvoerleveranciers ook een rol. Misschien hebben we er te weinig op ingespeeld, maar contacten zijn er zeker, dus daar moeten we nog een slag kunnen maken.'

Maar niet alleen de krachtvoerindustrie is als schuldige aan te wijzen: de boer moet zelf ook aan de slag. Om minder eiwitrijk ruwvoer van het land te halen, moet hij nauwkeuriger kijken naar de bemesting en het maaitijdstip.

Maaidatum

Verhoeff: 'Kunstmest wordt te veel naar gewoonte gestrooid, terwijl veenweideboeren deze gift meer moeten reguleren. Bij het maaien kan hij vaak beter kiezen voor een latere maaidatum en zich niet laten leiden door de buurman. Het spel tussen kunstmest en maaidatum moeten de boeren zelf verder uitdiepen.'

Want daar komt het nu op aan. Het project is officieel afgerond, maar de coördinator voorspelt dat er nog een klapper in zit. 'De Proeftuin Veenweiden heeft bewezen dat die 25 procent haalbaar is, maar nu moet het nog gebeuren. Het opdrijfeffect zit er nog niet in. De boer wil zijn harde werken ook financieel beloond zien. Dat FrieslandCampina nu 2 cent extra uitbetaalt voor Top Zuivel, vind ik een prima zet.'

PAS

Verhorst: 'De kunst is nu om dit in leven te houden. Ik denk dat veel veehouders niet doorhebben wat een maatregel als het Programma Aanpak Stikstof (PAS) betekent. Maar als ze daar nu niet op inspelen, komen ze later vast te zitten en dan is het te laat. Het is ook aan LTO om dit verhaal levend te houden.'

Provincie enthousiast, maar ook afwachtend

De ammoniakuitstoot verminderen kan, dus de missie van het project Proeftuin Veenweiden is geslaagd. Maar zo makkelijk is het niet, ziet Rob Ligtenberg van provincie Zuid-Holland, een van de financiers en betrokken partners. 'Ik zie veelbelovende resultaten en enthousiasme, maar er rijzen ook twee vraagtekens. Als je ergens een knop linksom draait in het boerenbedrijf, gebeurt er rechts ook iets. Dat vraagt kennis en vaardigheid van de ondernemer. Hoe kan hij zelf sturen in plaats van gestuurd te worden? Daarnaast, hoe krijgen we de andere boeren mee?' De provincie zoekt oplossingen die passen binnen wet- en regelgeving. Of er een beloning voor boeren in zit, kan Ligtenberg niet zeggen. 'Het vraagstuk ligt er, maar we zitten met het vormen van een nieuwe coalitie, wachten op de uitspraak van de Raad van State en ook wij hebben maar beperkte sturing. Het landelijke systeem bepaalt uiteindelijk.'

Melkveehouder Jaco Kastelein uit Bodegraven © Pim Mul

'Het is gewoon een kwestie van durven'

25 procent ammoniakreductie heeft hij gehaald. Vooral het verdunnen van drijfmest zorgde voor een grote klapper. Toch vindt pilotboer Jaco Kastelein uit Bodegraven het jammer dat het project Proeftuin Veenweiden is gestopt. 'We zijn pas halverwege. We hadden nog meer boven water kunnen halen.' Kastelein doelt op het voerspoor. 'Ik was verrast over het feit dat we veel verder konden gaan dan iedereen durfde te adviseren. Mengvoerleveranciers staan daar zo krampachtig in. Een veel lager eitwitgehalte in brok kan gewoon.' De melkveehouder werkt voor een tweede weideseizoen met maisbrok en geeft daar een kilo gemalen gerst bij. 'Met een ureumgehalte van 12 behaal ik nog steeds een vet- en eiwitpercentage van 4,04 en 3,50. Tijdens het project zijn mijn koeien zelfs enkele honderden kilo's meer gaan geven. Ze zitten nu op een rollend jaargemiddelde van 9.407 kilo.' Het betekent niet dat het makkelijk is. 'Wil je scherp voeren, dan moet je elke dag bijsturen. Elke dag meten. Op een gegeven moment gingen we zo ver dat we tijdens donkere dagen minder eiwit voerden en met felle zon meer. Ik snap dat boeren dit te ver vinden gaan, maar je moet de uitdaging ervan kunnen inzien.' Kastelein gaat hiermee door, nu hij weet wat er kan. 'Het is gewoon een kwestie van durven. Het resultaat zie je terug in je portemonnee. Alles wat je zelf genoeg hebt, hoef je niet aan te kopen.'

Melkveehouder Mattias Verhoef uit Brandwijk © Dirk Hol

'Project is net dat extra zetje in de rug'

De omschakeling naar biologisch schrijft hij grotendeels toe aan zijn deelname aan de Proeftuin Veenweiden. Het project was net dat extra zetje dat hij nodig had, vertelt melkveehouder Mattias Verhoef uit Brandwijk. 'Ik strooide al minder kunstmest om het ruweiwitgehalte in mijn gras naar beneden te krijgen, maar gedurende het project dacht ik: waarom stop ik er niet helemaal mee?' Verhoef heeft een melkveebedrijf met 100 melkkoeien en 63 hectare land, waarvan 13 hectare natuur. Hij gaf zich op voor de proeftuin, omdat hij niet meer achter de feiten aan wilde lopen. 'Ik wilde zelf dingen gaan oppakken.' Veel minder stikstof en toch genoeg van het land halen, bleek mogelijk. 'Ik was verbaasd dat ik met veel minder eiwit toe kan. Door minder krachtvoergebruik, maar ook door zo droog mogelijk gras te winnen, hooien als het kan en niet te vroeg te maaien, kan ik mijn ruweiwitgehalte verlagen. Het ruweiwitgehalte zakte, mijn productie ook wel iets, maar het saldo aan het eind van het jaar was goed.' Door de opzet van het project durfde de ondernemer die stappen te nemen. 'Je durft meer omdat er mensen achter je staan. We leerden in de praktijk, vergeleken cijfers. Als iemand goede cijfers had, dan ga je samen analyseren waar dat door komt. Omdat je de resultaten van anderen ziet en je dus ziet dat het kan, durf je zelf verder te gaan.'

'Ik zit nu aan de realistische kant'

Hoewel hij niet veel nieuwe dingen heeft gehoord, merkt melkveehouder Arno Plomp uit Wilnis wel dat het project Proeftuin Veenweiden een positief effect heeft. Zeker nu hij intensiever met ammoniakreductie aan de slag is gegaan. 'Als je je erin gaat verdiepen, leer je pas echt hoe het zit en kun je daarnaar handelen. Dat levert vaak winst op voor het milieu en de portemonnee', zegt de melkveehouder. Plomp is een van de tien pilotboeren die deelnemen aan het project Proeftuin Veenweiden. Sinds het project laat hij zijn eigen samenstelling krachtvoer maken. 'Ik wil weten welke grondstoffen ik voer en in welke hoeveelheden. Op die manier is mijn krachtvoer beter afgestemd op het ruwvoer en dat merk je ook in de portemonnee.' Dat mengvoerleveranciers hun kont tegen de krib gooien, merkt de ondernemer niet. 'Ik bouw zelf graag een veiligheidsmarge in, dus mijn voerleverancier daagde me eerder uit. Het was een wisselwerking.' Het project daagde Plomp uit. 'Je wilt niet achterblijven bij de rest, dus je neemt stappen. Bij elkaar op bezoek gaan en resultaten vergelijken, geeft stof tot nadenken. Ik zit nu niet meer aan de veilige kant, maar aan de realistische kant.' De opgedane kennis neemt hij mee de toekomst in. 'FrieslandCampina houdt sinds kort de ammoniakemissie per hectare ook bij. Wil je PlanetProof-melk leveren, dan is dit een eis. Dat houdt me gemotiveerd om ermee bezig te blijven.'