Boeren en tuinders zelf aan zet: nieuwe experimenteerlocaties voor toekomstgerichte landbouw

De kracht van innovatie? Die ligt volgens demissionair minister Femke Wiersma van LVVN bij boeren die elke dag op het land staan en weten wat er in hun regio speelt. Daarom stimuleert het ministerie van LVVN experimenteerlocaties, waar agrarisch ondernemers, onderzoekers en ketenpartners samen zoeken naar nieuwe bedrijfssystemen die passen bij de lokale omstandigheden.

De doelen zijn wel overal gelijk, namelijk werken aan een toekomstgerichte landbouw. Landbouw met een lagere stikstofuitstoot, meer biodiversiteit, een betere bodem- en waterkwaliteit en nieuwe verdienmodellen.

Fieldlab Groene Hart geopend

Ammoniakreductie staat met stip op één als grootste opgave in het veenweidegebied rond Nieuwkoop, waar de feestelijke opening van Fieldlab Groene Hart op 25 september plaatsvond. Transitiemanager Paul Rijken legt uit dat het samenwerkingsverband van eerder dateert. 'Al in november 2019 hebben melkveehouders rond de Nieuwkoopse Plassen gezegd: we komen zelf met een plan voor emissiereductie. Dat groeide uit tot een groep van boeren, die zich verenigden in de coöperatie Boeren met Perspectief.'

Later haakten BoerenNatuur, Wij.land, kenniscentrum KTC Zegveld en het Veenweiden Innovatiecentrum (VIC) aan om samen te werken in het fieldlab. Samen formuleerden zij zes ontwikkelingsrichtingen, waaronder extensivering, voer- en managementmaatregelen en mestverwaarding.

Subsidie van drie provincies

'Dat sprak de drie provincies Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht aan, die nu subsidie klaar hebben liggen voor 120 boeren in dit gebied. Ondernemers die in ammoniakreducerende maatregelen willen investeren en emissie willen monitoren, kunnen een aanvraag doen. Boeren vinden dat best spannend en risicovol, want ze weten niet welke ruimte er is om te experimenteren', vervolgt Rijken.

Die experimenten kunnen om van alles gaan: andere manieren van beweiden, schoonmaken van stalvloeren, mest- en urinescheiding of het kraken of vergisten van mest. 'Via het fieldlab komen ze samen in een studiegroep', legt de transitiemanager uit. 'Nu we een officiële experimenteerlocatie zijn geworden, kunnen we hen daarbij begeleiden. Kennis die wij opdoen, willen we laten landen op andere boerenerven. Ook buiten ons gebied.'

Boerderij van de Toekomst Zuidoostelijk Zand

Marinus van Dee van experimenteerlocatie Boerderij van de Toekomst Zuidoostelijk Zand is absoluut geïnteresseerd in die kennis, laat hij Rijken weten. 'Stalmetingen doen wij bijvoorbeeld zelf niet. Ik denk dat we veel van elkaar kunnen leren.' Van Dee was bij de aftrap in Nieuwkoop en lichtte daar toe hoe de locatie in het zuiden, die op 5 november officieel van start gaat, tot stand kwam.

'Net als in het Groene Hart namen ook in Noord-Brabant en Limburg boeren en tuinders zelf het initiatief, samen met Wageningen University & Research (WUR) Open Teelten. In 2022 maakten acht ondernemers een plan om de uitdagingen op de zandgronden aan te gaan. Bodem- en waterkwaliteit zijn de belangrijkste', benadrukt Van Dee.

Dat groeide door, met steun van partners als netwerkorganisatie AgriFood Capital, verwerkers Cosun en Farm Frites en belangenbehartigers ZLTO, LLTB, LAJK en BAJK. De subsidie van het ministerie van LVVN is volgens Van Dee bijzonder welkom: 'Nu kunnen we echt vervolgstappen zetten.'

De Peel als één groot gemengd bedrijf

De experimenten in Noord-Brabant en Limburg gaan plaatsvinden bij vier initiatiefnemers van het eerste uur: melkveehouder Frank Mijs, varkenshouder en akkerbouwer Tom Derikx, akkerbouwer Jacob van den Borne en WUR Vredepeel. 'We testen er vier verschillende, ruimere gewasrotaties.'

Een gezonde bodem is leidend, benadrukt Van Dee. 'Als we de Peel als één groot gemengd bedrijf inrichten, zijn we ervan overtuigd dat we alle doelen kunnen halen. Zo gaan we vooruit naar vroeger.'

Goede public relations

Zowel Van Dee als Rijken willen de kennis die voortkomt uit de experimenten niet alleen delen met boeren en tuinders en met elkaar, maar ook buiten de sector. 'Volgens mij kunnen we als experimenteerlocaties samen een rol spelen in het maatschappelijke debat. We hebben namelijk draagvlak van onze omgeving nodig. We moeten niet afwachten, maar laten zien dat we handreikingen doen. Daarvoor is goede public relations nodig', meent Van Dee.

Rijken kan zich daar helemaal in vinden. 'In 2019 haalde de Proeftuin Veenweiden een reductie van ammoniakemissie van 65 procent. Dat leek groot nieuws, maar dat is nooit opgepakt in de media. Nog steeds kan ik dat niet begrijpen. Dat moeten we nu anders doen.'

Bredere groep experimenteerlocaties

Britta Schaffmeister, coördinator van het Nationaal Platform Experimenteerlocaties, gaat voor dit soort overstijgende thema's graag om de tafel. 'Hoe richten we de communicatie in? Hoe delen we resultaten met elkaar?'

Schaffmeister nodigt alle locaties uit om daarover mee te denken. 'Niet alleen de drie die subsidie kregen, maar een bredere groep actieve experimenteerlocaties in Nederland waar ondernemers en onderzoekers samenwerken. In de fruitteelt, boomteelt, glastuinbouw, bollenteelt en alle andere sectoren. Zo ontstaat een landelijk dekkend netwerk voor toekomstgerichte landbouw.'