In tien jaar ging Brabant van vee naar 'nee'

• 2007: Q-koorts maakt slachtoffers

Op een geitenhouderij in Herpen breekt Q-koorts uit. De ziekte verspreidt zich over Noord-Brabant en andere delen van het land. 50.000 tot 100.000 mensen raken besmet en 74 mensen overlijden.

Door de uitbraak staat in Noord-Brabant het debat over volksgezondheid versus boerenbelangen op scherp. Wat zijn de gevolgen van de intensieve veehouderij op de volksgezondheid? In 2016 en 2017 voert RIVM het onderzoek Veehouderij en Gezondheid Omwonenden uit, gebaseerd op de uitstoot van stallen in Oost-Brabant en Noord-Limburg.

De belangrijkste resultaten laten een genuanceerd beeld zien: rond geiten- en pluimveehouderijen komen iets vaker longontstekingen voor, omwonenden hebben gemiddeld minder last van astma en allergie en mensen kunnen een verminderde longfunctie hebben, als ze in de buurt van vijftien of meer veehouderijen wonen. Voor- en tegenstanders gebruiken het onderzoek om hun eigen standpunt kracht bij te zetten.

• 2009: Megastallen Nee verovert terrein

Naast 26 miljoen kippen en 5,5 miljoen varkens telt Noord-Brabant 2,5 miljoen inwoners. Vooral langs de zuid- en oostgrens van de provincie worstelen politici, dorpsbewoners en boeren met steeds grotere boerenbedrijven in uitdijende dorpen. Tegelijkertijd komen steeds meer stedelingen naar het platteland, op zoek naar rust en ruimte.

In Ulicoten betrekt Sonja Borsboom een huis midden in een landbouwontwikkelingsgebied. Ze begint in 2009 haar strijd tegen 'megastallen' en het Burgerinitiatief Megastallen Néé. Ze haalt ruim 30.000 handtekeningen op en dwingt bij Provinciale Staten een debat af. De provincie besluit tot een tijdelijke bouwstop voor veehouderijen die niet aan nieuwe, strengere, bouweisen voldoen.

In de jaren die volgen, komt de bouwstop vaker op tafel en zien veehouders kans om dit instrument te omzeilen. Op 20 september 2016 kondigen Provinciale Staten per direct een 'in het diepste geheim' voorbereide bouwstop af, maar gemeentes blijken kort voor dit besluit nog 55 bouwaanvragen van veehouders te hebben gekregen.

• 2011: Links aan het roer in provinciehuis

In maart 2011 heeft Noord-Brabant een politieke primeur: de SP komt in het college van Gedeputeerde Staten. Johan van den Hout start als gedeputeerde Natuur, Milieu en Handhaving. Op dat moment flankeren VVD en CDA de socialisten nog, maar in 2015 tekenen VVD, SP, D66 en PvdA een akkoord. Anne-Marie Spierings krijgt namens D66 de portefeuille Agrarische Ontwikkeling.

De gedeputeerden geven de transitie van de veehouderij politiek vorm en inhoud. Van den Hout noemt de veehouderij qua stikstofuitstoot 'de grootste vervuiler'.

Spierings vindt dat boeren 'rondjes rijden op een rotonde'. Volgens haar is het tijd om een afslag te kiezen: duurzaam concurreren op de wereldmarkt; concentreren op een kwaliteitsproduct; oriënteren op 'brede landbouw' bijvoorbeeld met het leveren van zorg of recreatie en horeca; of stoppen.

• 2015: Mestdialoog met venijn in de staart

Na de megastallendiscussie gaat ZLTO samen met provincie Noord-Brabant om tafel. Resultaat van de gezamenlijke inspanningen zijn onder meer de omgevingsdialoog en de Brabantse Zorgvuldigheidsscore Veehouderij, die veehouders stimuleert om duurzaam te ondernemen.

De provincie initieert in 2015 de mestdialoog. Dit is een intensief traject waarbij boeren, burgers, milieuorganisaties en verschillende overheden zich gezamenlijk buigen over de mestproblematiek in de provincie. Met het verwaarden van mest en staldering – invullen vrijgekomen stalruimte – vinden partijen elkaar.

Nog geen maand later komt Van den Hout met de Verordening natuurbescherming op de proppen. Daarmee worden de eerdere afspraken over emissiereductie in 2028 vertaald naar beleid voor 2022.