Dijken zijn een vergeten landschap

Pleijster is medeoprichter van landschapsarchitectenbureau LOLA, een afkorting voor Lost Landscapes. Het bureau richt zich op landschappen die wat vergeten zijn, landschappen waar iets ontbreekt of die opgebruikt zijn.
Het Nederlandse dijkenlandschap valt daar ook onder, concludeerden de mensen van LOLA toen zij het landschap van het nabij Rotterdam gelegen eiland IJsselmonde in kaart brachten.
‘We ontdekten dat dijken eigenlijk een ondergeschoven kindje zijn in het landschap’, blikt Pleijster terug. Het idee om een boek te schrijven over de dijken van Nederland was geboren. Na drie jaar onderzoek kwam het boek ‘Dijken van Nederland’ afgelopen december uit.

Gevaar

Pleijster mist de liefde voor dijken in het landschap. Nederland heeft een netwerk van 22.500 kilometer dijken. Zonder dijken zou Nederland in zijn huidige vorm niet bestaan. ‘Misschien heeft het ermee te maken dat we dijken associëren met gevaar. Met dijken verdedigen we ons tegen het water en we kennen de verschrikkingen van watersnoden uit het verleden.’
We moeten anders naar dijken leren kijken, vindt de landschapsarchitect. ‘Een dijk is nooit zomaar een dijk.’
De verscheidenheid in dijken is inderdaad groot, blijkt uit het boek. Alleen de enorme diversiteit aan benamingen voor dijken laten verschillend gebruik per regio zien. Zo is daar de leidijk, schaardijk, zomerdijk, spuikomdijk, zijdewende, dwarsdijk en ga zo maar door.
‘Elke streek legde dijken aan voor eigen redenen’, zegt Pleijster. ‘In het Noorden begonnen ze rond de jaartelling terpen en dijken te bouwen om dorpen en landbouwgrond veilig te stellen. Rond diezelfde tijd werden in Zuidwest-Nederland kreken afgedamd om het water te leiden. Die dammen werden later met elkaar verbonden. Daardoor ontstonden gebieden die ook weer werden drooggelegd.’
In de eeuwen daarna kwamen er steeds meer dijken. ‘God schiep de wereld, maar de Hollanders schiepen hun eigen land’, luidt een gezegde dat Pleijster vaak in het buitenland hoort. ‘Vroeger werd de dijk meer als een vriend gezien. Luister maar naar de benamingen van een dijk: de teen, de kruin, het lichaam. Het zijn menselijke benamingen.’
‘Met het aanleggen van dijken hebben we onszelf ook een beetje in moeilijkheden gebracht’, zegt de landschapsarchitect, terwijl hij over het Haringvliet naar het aan de overzijde gelegen Goeroe-Overflakkee staart. ‘Door het water te beteugelen, hebben we het risico op overstromingen vergroot. Met het aanleggen van dijken moest het water door een nauwere watergang worden geperst. Dan kan het natuurlijk misgaan.’
De Nederlandse wateringenieurs komen daar ook weer van terug. Projecten als Ruimte voor de Rivier waarbij de rivier kan overstromen in overloopgebieden, zijn daar voorbeelden van.

Relicten

Ondertussen liggen door heel Nederland oude dijken waaraan de geschiedenis van het land is af te lezen. Sommigen stammen uit de 12de of 13de eeuw en zijn nog steeds herkenbaar in het landschap. ‘Het zijn prachtige relicten’, zegt Pleijster. ‘We willen dat deze en andere typen dijken meer in het landschap worden opgenomen.’
De landschapsarchitecten vinden dat de dijken een ideale verbinding zijn tussen stad en land. Ook de begroeiing van planten en bomen op dijken is vaak uniek.
Maar de dijk van de toekomst heeft meer mogelijkheden. Pleijster: ‘Op dijkhellingen kunnen wijnranken worden geplaatst of duurzame bronnen van energie. Boeren kunnen daar hun voordeel mee doen. Dijken zouden, mits goed onderhouden, dan een volwaardiger element van het landschap worden.’