De Goede Verwachting groeit uit tot grootste kaasfabriek

Op 5 januari 1900 zetten 23 melkveehouders uit de omgeving van Workum hun handtekening onder de akte van oprichting van de Coöperatieve Vereeniging tot het oprichten en drijven van de Stoomzuivelfabriek 'De Goede Verwachting' te Workum.

Vlak buiten de stad, aan water, weg en spoorlijn, werd een fabriek gebouwd met boter als belangrijkste product. Kaas was toen nog een bijproduct. In het eerste volledige boekjaar 1901-1902 werd bijna 6,3 miljoen kilo melk verwerkt. Voor de beeldvorming: deze hoeveelheid stroomt nu in twee dagen tijd door de fabriek.

Het was zeker niet de eerste coöperatieve zuivelfabriek in Friesland; overal in de provincie en in de rest van het land werden zuivelcoöperaties opgericht. Maar waar in de loop van de vorige eeuw menig fabriek ten onder ging aan fusies en gedwongen sluiting, groeide De Goede Verwachting gestaag door. Tussen 1963 en 1971 sloten tien zuivelcoöperaties uit de regio zich aan bij de Workumer fabriek, die constant uitbreidde en vernieuwde.

Onder Jan de Vries, die in 1986 directeur werd, werd de vernieuwing doorgezet en werd marktgerichter geproduceerd. Nieuwe kaassoorten van hoge kwaliteit en een efficiënte productie zorgden voor een prima melkprijs voor de boeren van De Goede Verwachting. Maar de 'vrije fabriek' zag in dat deze positie niet kon worden vastgehouden in een tijd van afnemende marktbescherming en grotere concurrentie op de wereldmarkt.

In 1995 fuseerden De Goede Verwachting en de zuivelcoöperatie Twee Provinciën in Gerkesklooster, en in 1998 ging deze nieuwe Twee Provinciën samen met Friesland Dairy Foods en Coberco op in het grote Friesland Foods. In 2008 volgde vervolgens de fusie met Campina tot het huidige FrieslandCampina.

Minder handwerk, meer machines

De locatie van de fabriek is nog steeds dezelfde, maar de omvang en het interieur zijn in de loop van de 125 jaar ingrijpend veranderd. Het vele handwerk is overgenomen door machines, die ook steeds meer computergestuurd werken.

Na de grote zuivelfusie waaruit Friesland Foods ontstond, werd fors geïnvesteerd in een nieuwe kaasfabriek (KM3). Daar konden zowel ronde als vierkante kazen worden gemaakt. Een zeer strategische keuze, zo bleek later. Na de fusie tot FrieslandCampina volgde in 2011 opnieuw een ingrijpende verbouwing en de bouw van KM4, waarmee de kaasproductie werd verdubbeld naar 120.000 ton per jaar.

Die productie is nadien nog gegroeid tot ruim 130.000 ton en dit kan nog worden opgevoerd, is de overtuiging van plantmanager Tiede van der Velde van Workum Cheese. 'Wij zijn niet alleen de grootste, maar ook de meest efficiënte kaasproductielocatie van FrieslandCampina. En qua innovatie lopen hier pilots waarmee we technologische verbeteringen doorvoeren, die ook in andere fabrieken kunnen worden toegepast.'

Zo wordt op het moment gewerkt aan een pilot op het gebied van big data, licht Van der Velde toe. 'Data-analisten halen daarvoor zoveel mogelijk gegevens uit de computer, waarmee de kaasproductie nog sneller en beter gestuurd kan worden.'

Modern navigatiesysteem

Het maken van kaas blijft echter een ambacht, benadrukt Van der Velde. Kennis en inzicht zijn cruciaal, maar worden nu vooral uit computerdata gehaald. 'Vergelijk het met een modern navigatiesysteem dat de plek van een stratenboek heeft ingenomen.

De eindbestemming is hetzelfde, maar is nu sneller en gemakkelijker te bereiken. Er is hier altijd veel geïnvesteerd in kennis en opleiding. Toen ik in 1991 kwam, waren ze daar al druk mee. Een hoog kennisniveau en betrokken personeel zijn kenmerkend voor deze fabriek.'

Van der Velde begon in Workum als kaasmaker en was in 2003 verantwoordelijk voor de KM3. Daarna vervulde hij verschillende functies bij andere locaties van de zuivelcoöperatie, om in 2016 weer terug te keren naar Workum. Daar was de kaasproductie ondertussen verdubbeld.

'Workum' was een bulkfabriek geworden. Maar door de kaaslijn waarop zowel ronde als rechthoekige kaas kan worden gemaakt – die laatste wordt vooral afgezet als foliekaas voor de voedingsindustrie – kon nog wel flexibel worden ingespeeld op de vraag vanuit de markt.

'En dat is een sterk punt van de productie-locatie', stelt Van der Velde. Van deze flexibiliteit werd in 2017 gebruikgemaakt door een deel van de Workumer fabriek te gebruiken voor de productie van kaas volgens de Duitse VLOG-standaard (Verband Lebensmittel Ohne Gentechnik). Daarna volgden ook andere melkstromen.

Nieuwe melkontvangst

Om deze goed te kunnen verwerken, werd geïnvesteerd in een nieuwe melkontvangst. Deze werd in 2023 geopend en maakt het mogelijk naast 'gewone melk' onder meer VLOG-melk, melk met het keurmerk 'On the way to Planet Proof' en biologische melk apart te ontvangen en te verwerken.

Bovendien is de opslagcapaciteit fors verhoogd, waardoor de locatie in Workum nu ook als buffer dient voor andere locaties. Concreet betekent dit dat er dag en nacht melk wordt aangevoerd door RMO (Rijdende Melk Ontvangst)-tankwagens. Ruim honderd per dag komen hun melk lossen. Daarnaast rijden dagelijks talloze vrachtwagens gevuld met kaas en poeder en tankwagens vol room en vloeibare weiproducten het terrein af.

De productie gaat dag en nacht door. Een paar dagen per jaar staat de fabriek stil voor noodzakelijk onderhoud. Bijvoorbeeld voor het vervangen van leidingen of om iets op de waterleiding aan te sluiten. Een dergelijke stop vraagt wekenlange voorbereiding en organisatie, omdat zowel het reguliere onderhoud als nieuwbouwprojecten hierop moeten worden afgestemd.

Weipoeder

De Workumer zuivelfabriek is echter meer dan kaas. Op de productielocatie staan in feite twee fabrieken: Workum Cheese en Workum Ingredients. Deze laatste is ontstaan in 1991, toen De Goede Verwachting samen met zuivelcoöperatie Twee Provinciën in Gerkesklooster en handelsonderneming Hoogwegt BV het bedrijf Frisian Protein Workum oprichtte.

De poedertoren op het terrein werd grondig verbouwd en geschikt gemaakt voor de productie van hoogwaardig wei-eiwitconcentraat (WPC). Begin 1993 kon de productie van hoogwaardig eiwit van start gaan. Daarmee werd niet alleen de volledige focus van de kaas gehaald, maar was er ook een manier gevonden om via ultrafiltratie de eiwitrijke weistroom uit de kaasfabriek tot meerwaarde te brengen.

Deze rechtstreekse koppeling tussen de kaasfabriek en de weifabriek maakt deze locatie uniek, stelt plantmanager Karst Groothoff van Workum Ingredients. Dagelijks komt er 3 miljoen liter wei de fabriek binnen die moet worden verwerkt. Het weipoeder gaat onder meer naar andere grote zuivelondernemingen en babyvoedingsproducenten.

De markt is constant in beweging en de vraag naar eiwitten voor medische voeding en sportvoeding groeit sterk. Reden voor FrieslandCampina om 30 miljoen euro te investeren in Workum Ingredients en nog meer waarde aan de wei toe te voegen. Eind vorig jaar ging het project HighWhey officieel van start. De investering maakt het mogelijk om vanaf 2026 alle wei van de kaasfabriek te verwerken in hoogwaardige weiproducten.

Besparing van 6.800 ton CO2

Een belangrijk onderdeel van de uitbreiding is de vervanging van een vijftig jaar oude gasgestookte verdampingsinstallatie door een milieuvriendelijker alternatief. Deze nieuwe installatie moet jaarlijks zorgen voor een besparing van 6.800 ton CO2 en 350.000 kuub drinkwater.

Eerder was al een nieuwe energiefabriek op het terrein gebouwd, waarbij gas is vervangen door warmtepompen en groene stroom. Het is een belangrijke stap in de ambitie van FrieslandCampina om in 2050 klimaatneutraal te produceren.

De grote kracht van de Workumer zuivelfabriek is dat continu is geïnvesteerd en vernieuwd, stelt Van der Velde. Niet alleen in de laatste jaren, maar al vanaf de start van de coöperatie. Dit valt ook te lezen in het boek 'It Fabryk', dat naar aanleiding van het jubileum is uitgebracht. Op donderdag 23 oktober werd het 125-jarig jubileum groots gevierd met (oud-)medewerkers en leden.

Wat de volgende investering zal zijn, daarover laat Van der Velde zich niet uit. 'We wachten het landelijk beleid af en de rol die deze productielocatie binnen zuivelcoöperatie FrieslandCampina gaat innemen. Maar het moge duidelijk zijn dat hier een fabriek staat die klaar is voor de toekomst. Daar zijn we in Workum erg trots op.'