Koeling geeft ganzenbestrijding meerwaarde

Melkveehouder Joeri Ham in Wijdenes weet al jaren wat ganzenschade betekent. Zijn bedrijf ligt in open weidegebied, waar de vogels jaarrond aanwezig zijn. 'Het voorjaarsgras vreten ze kaal. Dat zien we direct terug in de ruwvoerbalans', vertelt hij. 'De schade loopt soms wel op tot 10.000 euro per jaar.'

De populatie grauwe ganzen, brandganzen en kolganzen groeit nog steeds, en ook smienten blijven langer hangen. Provincies geven ontheffingen af om schade te beperken, maar volgens Ham zit het probleem niet alleen in het afschot. 'Tot voor kort ging alles in tonnen en werd het opgehaald als destructie. Dat is zonde. Jagers schieten niet puur om te ruimen, maar om schade te voorkomen.'

Jager Pam de Vries kan dat beamen. Voor hem was de afvoer jarenlang een praktisch en moreel struikelblok. In warme periodes veranderden volle tonnen in stinkende soep. 'Een jager hoort een dier niet te schieten om het daarna weg te gooien. Dat is geen beheer, dat is opruimwerk. Maar zolang er geen afzet was, hield het op.' Met de komst van ganzenkoelingen verandert dat.

De Faunabeheereenheid (FBE) Noord-Holland heeft inmiddels zes gekoelde containers staan, verspreid over de provincie. Jagers melden hun afschot bij het FBE-bureau en leveren de ganzen in met een verklaring over herkomst en conditie. Daarna haalt een erkende poelier de dieren op, keurt hij ze en verwerkt hij ze. Volgens De Vries maakt dat een groot verschil. 'Veel jagers stopten na vijf of tien ganzen; simpelweg omdat ze die niet meer kwijt konden. Nu kunnen ze doorgaan. En dat is nodig, want de schade wordt niet minder.'

Jager Eco Scheltinga Koopman was de eerste die een koelcontainer neerzette. Tijdens de coronacrisis zag hij het probleem letterlijk broeien. 'De horeca zat dicht, waardoor de ganzen zich opstapelden. Dat kan niet.' Samen met boeren uit de polder investeerde hij in een koeling, die inmiddels is opgenomen in het FBE-netwerk.

'In Noord-Holland worden elk jaar tienduizenden ganzen geschoten. Zeker 90 procent daarvan ging richting destructie. Doodonde. Dit is geen afval, dit is eiwit', zegt Scheltinga Koopman.

Hondensnacks

De jager verwerkt een deel zelf tot gedroogde diervoeding, onder de naam Eco Hondensnacks. 'Van poten en luchtpijpen tot borststukken, bijna alles kun je benutten. Als het niet naar menselijke consumptie gaat, kan het prima als diervoeding. Het belangrijkste is dat het niet onnodig wordt weggegooid.'

De nieuwe koelketen zorgt ervoor dat geschoten ganzen gecontroleerd de voedselketen ingaan. De poelier verwerkt ze tot filets, ganzenburgers of worst. Een deel gaat terug naar de jagers, een deel naar wildverwerkers en speciaalzaken. Daarmee krijgt schadebestrijding een extra dimensie: van probleemvogel naar streekproduct.

'Ganzen zijn slim', zegt Scheltinga Koopman. 'Ze weten precies waar ze veilig zijn. Wil je effectief beheren, dan moet de motivatie van jagers op peil blijven. Dat lukt alleen als je ook iets met de opbrengst doet.'

De FBE ziet benutting inmiddels als voorwaarde voor structureel beheer. Een jager die zijn afschot kwijt kan, blijft actiever in het veld. 'Het is beheer met een doel', vat Ham samen. 'Niet alleen schade beperken, maar zorgen dat de inspanning ergens toe leidt.'

Vergelijkbare initiatieven duiken ook elders in het land op. In Gelderland haalt de Ganzentaxi ingevroren ganzen op bij jagers, in Friesland wordt samengewerkt met regionale slagers en in Zuid-Holland onderzoekt de FBE of er ook koelpunten bij agrarische bedrijven kunnen komen. Doel is een landelijk netwerk waarin benutting de norm wordt. Provincie Noord-Holland ondersteunt financieel en logistiek.

Elke jager levert een verklaring aan dat de gans gezond was bij afschot. In de slachterij volgt keuring en verwerking. Het vlees kan daarna worden teruggekocht of via de reguliere kanalen worden verkocht. De extra handelingen kosten geld, maar jagers nemen dat voor lief. 'Ik stop er al genoeg eigen tijd en middelen in', zegt De Vries. 'Dan wil ik ook dat het ergens toe leidt.'

Nieuwe instromers

Bijkomend voordeel is dat de koelingen het jagen aantrekkelijker maken voor nieuwe instromers. De gemiddelde leeftijd stijgt en het aantal actieve jagers daalt. 'Als het alleen maar gedoe is, haken mensen af', zegt Scheltinga Koopman. 'Maar als het vlees netjes wordt verwerkt en verkocht, krijg je jongeren eerder mee.' De Vries vult aan: 'Het gaat om balans. Te veel ganzen betekent te weinig gras en geen weidevogels. De koeling helpt om dat werk vol te houden.'

Of het systeem landelijk aanslaat, hangt af van volume en samenwerking. De eerste signalen zijn positief: boeren merken dat jagers consequenter het veld ingaan, en het vlees vindt zijn weg naar consumenten die wild waarderen. Daarmee groeit ook het begrip buiten het boerenland, denkt Scheltinga Koopman. 'Zodra mensen zien dat het niet puur om het schieten gaat, verdwijnt een deel van de weerstand.'

Voor boeren draait het om schadebeperking op het land, voor jagers om zinnig beheer en voor de provincie om draagvlak. Ganzenkoeling brengt die belangen bij elkaar. Ham: 'Het blijft een lastige puzzel. Maar als je verspilling tegengaat, doe je in elk geval iets goeds met wat al moet gebeuren. Dat is pure winst.'

Ganzentaxi haalt wild op bij jagers voor verwerking

Om te voorkomen dat geschoten ganzen in de vuilnisbak belanden, rijdt in provincie Gelderland sinds dit jaar een zogeheten Ganzentaxi. De koelbus haalt wild direct bij jagers op en brengt het naar een poelier of vleesverwerker. Zo krijgt het vlees een bestemming op het bord in plaats van bij de destructie.

Het project is een initiatief van Jagersvereniging Gelderland en wordt dit seizoen gesteund met 49.000 euro provinciale subsidie. Die bijdrage moet verspilling tegengaan en de consumptie van streekwild stimuleren. Jagers melden hun afschot via WhatsApp, vervolgens rijdt de koelbus langs verschillende adressen om de dieren op te halen. De ganzen worden in Kootwijkerbroek verwerkt tot onder meer filets, burgers en kroketten die via slagers, poeliers of rechtstreeks naar consumenten gaan.

'Veel jagers willen simpelweg niet schieten voor de vuilnisbak', zegt projectleider Erik van der Horst van de jagersvereniging. 'De Ganzentaxi zorgt ervoor dat het vlees wel een bestemming krijgt. Extra waardevol, ook gezien alle inspanningen die de jagers doen en die soms nog weleens worden onderschat.'

Eén ganzenburger per jaar

Volgens Van der Horst past het initiatief goed binnen het bredere faunabeheerbeleid van provincie Gelderland. 'Ganzenvlees is smaakvol, duurzaam en afkomstig uit populatiebeheer. Als elke Gelderlander één of twee ganzenburgers per jaar eet, is de afzet al verzekerd.'

Provincie Gelderland wil de populatie grauwe ganzen in de komende jaren halveren, van 60.000 naar 30.000 dieren. Met de Ganzentaxi krijgen jagers praktische ondersteuning en ontstaat een korte keten tussen veld en vork.