'Blijf je bewust van de mogelijkheden in je eigen handelen bij stalbrand'

Bij 43 stalbranden kwamen vorig jaar ruim 62.000 dieren om. In 2023 waren er ook 43 stalbranden, alleen kwamen toen 25.000 dieren minder om. Dat blijkt uit de risicomonitor van het Verbond van Verzekeraars. Daarin worden sinds 2014 data over stalbranden bijgehouden.

Uit de risicomonitor blijkt dat de meeste branden plaatsvinden op bedrijven met rundvee. Maar de meeste slachtoffers zijn te betreuren bij varkens- en pluimveebedrijven. De belangrijkste oorzaken van brand liggen in de elektrische installaties en bij diverse werkzaamheden. Van de stalbranden die vorig jaar plaatsvonden, lag de oorzaak in negen gevallen bij de elektrische installatie en nog eens negen waren het gevolg van werkzaamheden.

Veel mensen, niet alleen veehouders, denken dat brand hen niet zal treffen. Maar het feit is dat het iedereen kan overkomen. Terwijl vaak met kleine, eenvoudige aanpassingen dierenleed kan worden voorkomen. Net als een traumatische ervaring voor de ondernemer, zijn gezin en de omgeving, geeft sectormanager veehouderij Henk Van Heertum van Interpolis aan.

Van Heertum spreekt over handelingsperspectief en somt moeiteloos voorbeelden op van ogenschijnlijk alledaagse situaties die toch grote risico's met zich meebrengen. Zoals accu's die worden opgeladen in een brandcompartiment waar ook dieren zijn, een trekker die op de voergang blijft staan en slijp- of laswerkzaamheden bij het vee.

'Of motoren die door de grote hoeveelheid stof hun warmte niet kwijt kunnen. De wasmachine of koelkast die privé niet meer voldoet en wordt doorgeschoven naar achteren. Een knipperende tl-balk of versleten lagers', vervolgt de Interpolis-sectormanager zijn opsomming.

'In een stal en werkplaats die schoon en opgeruimd zijn, vallen afwijkingen eerder op', stelt Ellard Roersma van de Veiligheidsregio Drenthe. Brandveiligheid op het bedrijf begint volgens hem bij 'good housekeeping'. Maar door de waan van de dag schiet dat, net als het onderhoud aan machines en installaties, er gemakkelijk bij in. Terwijl het belang van preventief onderhoud alleen maar groter wordt doordat steeds meer gebruik wordt gemaakt van elektrische apparatuur.

Het advies van Van Heertum aan veehouders is altijd vervangende apparatuur en machines achter de hand te hebben en gebruik te maken van systemen die de snelheid van handelen bij brand vergroten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan een waternevelsysteem, monitoring van elektra of een aerosolapparaat in de meterkast.

'Kijk niet alleen naar de kostprijs', benadrukt Van Heertum. 'Ben en blijf je vooral bewust van de mogelijkheden die er zijn in je eigen handelen. Veehouders zijn het gewend om kostprijsgedreven te denken, maar de vraag is of dat nog van deze tijd is.' De maatschappelijke weerstand tegen brand waarbij dieren omkomen, wordt steeds groter. Brandveiligheid noemt de Interpolis-sectormanager een randvoorwaarde om vee te mogen houden.

Verplichte inspectie

Verzekeraars hanteren al langer een verplichte inspectie van de elektrische installatie. Het gaat om de SCIOS Scope 10-inspectie, waarmee periodiek wordt gecontroleerd of de elektrische installatie brandveilig is en aan alle wettelijke eisen voldoet. Naast de installaties zelf worden ook aangesloten apparaten, machines en kabels gecontroleerd.

Binnenkort voert een onderzoeksbureau in opdracht van het ministerie van LVVN een aantal proefkeuringen uit. Het doel is in beeld te krijgen wat de impact voor ondernemers is als de Scope 10 en Scope-12-inspectie – de technische keuring van een zonnestroominstallatie – wettelijk verplicht worden.

Los van de elektrakeuring wordt momenteel ook gewerkt aan een brandveiligheidskeuring. Die is gericht op bewustwording en brandveiligheidsmanagement. LVVN heeft Stichting Milieukeur opdracht gegeven om een inspectieschema Brandveiligheidswijzer Veehouderij te ontwikkelen. Aan de hand daarvan moet de brandveiligheid worden getoetst.

'Ben je als ondernemer bezig met zo'n checklist van de brandveiligheidskeuring, dan denk je er ook over na. Daarin zit de grote winst', is de overtuiging van Roersma. Van Heertums ervaring is dat veehouders die brand hebben gehad of ooit een noodplan hebben gemaakt voor het geval brand uitbreekt, andere keuzes maken.

Het grootste risico op brand ligt bij stallen die ouder zijn dan vijf jaar. In de loop van de jaren zijn grote stappen gezet in brandveiligheid, zoals het compartimenteren van de ruimtes waarin de dieren verblijven en het gebruik van brandwerendere materialen. Op dit moment ontwikkelt het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid een denkkader voor nieuw te bouwen veestallen.

Uit een onderzoek van Wageningen University & Research blijkt dat brandveiligheid integraal moet worden benaderd. Dat betekent dat in samenhang met elkaar wordt gekeken naar bouwkundige, installatietechnische, diergerelateerde en organisatorische aspecten. Binnen dat denkkader moeten ook innovaties kunnen worden getoetst. De verwachting is dat het denkkader eind 2025 klaar is.

Bij nieuwbouw of renovatie besteden ondernemers uren aan het huisvestingssysteem en de aanvullende techniek. Brandveiligheid is meestal geen issue. Van Heertum vindt dat 'jammer en een gemiste kans'. Verzekeringsmaatschappijen hebben risicodeskundigen in dienst die graag aan de voorkant van nieuwbouw of renovatie meedenken over brandveiligheid.

Datzelfde geldt voor de adviseurs risicobeheersing bij de veiligheidsregio's. Zij zetten in op risicobewustzijn. 'Betrek ons bij de ontwerpfase', geeft Karin Boezen van Veiligheidsregio Drenthe aan. Dat is effectiever dan wanneer het ontwerp moet worden aangepast als een bouwaanvraag door de veiligheidsregio is beoordeeld. 'Dat scheelt iedereen veel tijd, maar zorgt vooral voor een ander bewustzijn.'

Een belangrijk aandachtspunt vanuit de brandweer is de toegankelijkheid van stallen en de ruimte daaromheen. Roersma, vanuit de veiligheidsregio's het landelijke aanspreekpunt als het over stalbranden gaat, benadrukt in gesprekken met overheden steevast dat niet het bouwblok, maar de daadwerkelijk bebouwde oppervlakte leidend zou moeten zijn bij brandveiligheidsmaatregelen.

Brandgang van 10 meter

Het belang daarvan illustreert Roersma met een concreet voorbeeld: een kippenstal met 26.000 dieren bleef gespaard bij een brand, dankzij een voldoende brede brandgang van 10 meter, terwijl een aangrenzende stal met 28.000 dieren afbrandde.

'Onze vuistregel is dat bij een tussenruimte van 10 meter de kans op brandoverslag aanzienlijk kleiner is', aldus Roersma. Belangrijk noemt hij de toegankelijkheid van een bedrijf. Zijn de stallen rondom bereikbaar voor brandweerauto's of kunnen die alleen aan de voorkant staan?

De ontwikkeling naar een dierwaardiger veehouderij leidt waarschijnlijk tot een investeringsgolf. Denk aan aanpassingen aan stallen en een toename van elektrische installaties, bijvoorbeeld voor sensoren en klimaatbeheersing. 'We vragen steeds meer van de meterkast', merkt Van Heertum op.

Daardoor neemt het belang van brandveilige materialen en preventief onderhoud toe. Om brand al in een vroeg stadium onder controle te krijgen, zijn daarnaast branddetectie en passende blussystemen nodig. 'Met een stal die brandveiliger is, kom je als veehouder tegemoet aan maatschappelijke wensen. Neem dat ook mee in je afweging en de kostprijsberekening', adviseert de sectormanager veehouderij van Interpolis.