Ruimere regelgeving nodig om crisis Kaderrichtlijn Water te voorkomen

Nederland moet in 2027 voldoen aan alle doelen voor de ecologische en chemische kwaliteit van rivieren, beken en grondwater. Achter 80 procent van die gestelde doelen staat inmiddels een groen vinkje, maar juist de laatste loodjes wegen in dit geval heel zwaar.

De inmiddels afgetreden minister van Infrastructuur en Waterkwaliteit, Barry Madlener, gaf het dit voorjaar nogmaals aan: het behalen van alle KRW-doelen is een utopie. Naast te hoge concentraties van nutriënten in bepaalde gebieden, zitten er ook nog te veel chemische stoffen, medicijnresten, microplastics, zware metalen en gewasbeschermingsmiddelen in het water.

Die te hoge concentraties zijn ook in beeld bij Martine Tieleman, beleidsadviseur waterkwaliteit bij de Unie van Waterschappen. 'De waterschappen nemen veel maatregelen om bij te dragen aan verbetering van de waterkwaliteit, en zuiveren het rioolwater steeds beter en steeds efficiënter.'

Ook in de komende jaren investeren de waterschappen nog veel, onder meer in extra zuiveringsstappen voor medicijnresten en andere schadelijke stoffen, vervolgt Tieleman. 'Maar let wel: waterschappen zijn niet de wasstraat van onze samenleving. We moeten er gezamenlijk voor zorgen dat de stoffen niet in het water terechtkomen. Want wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit te worden gehaald.'

In de afgelopen decennia is volgens Tieleman al veel bereikt, maar de lat ligt hoog. 'De doelen zijn ambitieus. Dat is terecht, want schoon water is geen luxe, maar een basisvoorwaarde', stelt ze. 'Tegelijkertijd zijn de doelen in de praktijk moeilijk haalbaar zonder fundamentele veranderingen in beleid en gedrag. De KRW vraagt om een systeemverandering, en dat kost tijd, geld en bestuurlijke daadkracht.'

De beleidsadviseur legt de bal deels bij de overheid. 'Veel van de uitdagingen vragen om passend beleid vanuit het Rijk. Daarom pleiten we nadrukkelijk voor een mestbeleid dat in overeenstemming is met de KRW. Een bronaanpak is essentieel, met een strenger toelatingsbeleid voor stoffen, zodat we ons als samenleving niet blijven opzadelen met problemen als PFAS en andere zogeheten forever chemicals.'

Extra en snellere acties

Ook moeten waterkwaliteitsdoelen volgens Tieleman beter worden meegenomen in andere beleidsgebieden, waaronder landbouwbeleid en ruimtelijke ordening. 'De praktijk vraagt om extra en snellere acties, zoals aanpak van riooloverstorten, terugdringen van industriële lozingen en het tegengaan van emissies van zware metalen, zoals zink, koper en lood. Ook is meer aandacht nodig voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Zo vinden wij dat er meer geld beschikbaar moet komen voor de gemeenten en omgevingsdiensten die toezien op lozingen van stoffen via de riolering.'

LTO Nederland onderschrijft de doelen van de KRW, maar vreest dat de zorgen over het niet halen van alle doelen leiden tot aanscherping van wet- en regelgeving. 'Die aanscherping zal knellend werken en geen ruimte overlaten voor een gezonde bedrijfsvoering', zegt Joris Baecke, portefeuillehouder Bodem & Water bij LTO Nederland.

Een vergelijking met het huidige stikstofdebacle is al snel gemaakt. Baecke: 'Net zoals met stikstof ben je met de KRW bijna altijd aan het terugkijken. Nieuwe ontwikkelingen en innovaties die op den duur leiden tot minder uitspoeling, worden per definitie niet meegenomen in het beleid.'

Risico op getouwtrek

De portefeuillehouder vreest dat, net zoals bij stikstof, de landelijke invulling van de KRW niet meebeweegt met de realiteit: 'Het gevaar is dat er getouwtrek ontstaat en dat allerlei activiteiten gedwarsboomd worden. Als LTO Nederland roepen we de overheid op om een bepaalde redelijkheid in acht te nemen.'

De huidige KRW-richtlijnen zijn star. De toestand van een waterlichaam wordt bepaald door het slechtst scorende kwaliteitselement. Als één kwaliteitselement in een slechte toestand verkeert, scoort het hele oppervlaktewater-lichaam een onvoldoende.

Volgens die lijn voldoet geen van de oppervlaktewaterlichamen in Nederland op dit moment aan de ecologische eisen uit de KRW en 97 procent voldoet niet aan de chemische eisen uit de KRW. Dit zogenoemde 'one out, all out'-principe stuit Baecke tegen de borst.

Het doet volgens Baecke geen recht aan de inspanningen die boeren en tuinders al vele jaren doen om de waterkwaliteit te verbeteren. 'Maar 2027 komt te snel om alles te repareren. Nogmaals, er is al veel verbeterd. Laten we op die weg verdergaan, in plaats van dat we ons blindstaren op de doelen binnen de KRW.'

De portefeuillehouder pleit voor maatwerk per ondernemerstype en regio, omdat er grote verschillen zijn tussen het soort bedrijf en de grondsoort waarop Nederlandse boeren en tuinders opereren. 'Deze diversiteit is niet in generieke wetten en kaders te omvatten. Het niet toepassen van maatwerk is een gemiste kans.'

Via het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) worden volgens Baecke al ruim tien jaar veel goede dingen gerealiseerd. 'In die projecten kom je erachter welke maatregelen werken. Dat is belangrijk.'

Dat de agrarische sector al grote stappen heeft gezet, hoef je Meri Loeffen niet te vertellen. De landelijk programmamanager bij het DAW ziet dat boeren en tuinders echt wel willen. 'Maar de KRW-doelen zijn vaak te algemeen en te groot. Dat is bijna niet te vertalen naar bedrijfsniveau. Dus wanneer doe je het goed als boer? Die vragen krijgen we vaak, en daar hebben we eigenlijk geen goed antwoord op.'

Bovenwettelijk te werk gaan

Net als de Unie van Waterschappen en LTO Nederland roept Loeffen de overheid op om mee te bewegen met beleid. 'Als je als boer op jouw bedrijf alle doelen wilt halen, moet je eigenlijk bovenwettelijk te werk gaan. Het zou leuk zijn als je met alle wettelijke vereisten de doelen kunt halen. Verder zijn er op bedrijfsniveau veel knoppen om aan te draaien en er is er de invloed van het weer. De reactietijd om bij te sturen is kort. Je kunt niet in één jaar tijd van nul naar honderd.'

Het is volgens Loeffen echter niet zo dat er geen verbeteringen meer mogelijk zijn. 'We halen na al die jaren nog steeds veel nieuwe inzichten uit mineraalmetingen en bodemonderzoeken. Als je die kennis kunt vertalen naar bedrijfsniveau is er nog veel winst te boeken.'

Ondanks dat de lat van 2027 te hoog ligt, is Loeffen niet bang voor een tweede stikstofcrisis. 'Als je dat blijft herhalen, wordt het werkelijkheid. Ik merk wel dat die angst alles op scherp zet. Als je niet oplet staan partijen tegenover elkaar, terwijl ze hetzelfde doel hebben. Je moet blijven doen wat je kunt. De wereld houdt na 2027 niet op.'

Gebruik gewasbeschermingsmiddelen daalt in Brabant

Schoon Water voor Brabant is de Brabantse invulling van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). De inzet is schoon drinkwater, innovatieve teeltmethoden en duurzame landbouw. Boeren die hun bedrijfsvoering willen aanpassen door op zoek te gaan naar alternatieve gewasbescherming worden bijgestaan door het project. Adviseurs van CLM en Delphy gaan bij de deelnemers van het project langs om met hen mee te denken.

Door praktijkproeven ontdekken deelnemers welke methoden werken. Zo vindt dit jaar een proef plaats in zaaiuien op zandgrond, om alternatieven te zoeken voor chemische onkruidbestrijding. De eerste resultaten laten zien dat het minderen van gewasbeschermingsmiddelen mogelijk is.

Stok achter de deur

In een vorig jaar uitgebracht rapport wordt bevestigd dat Schoon Water-deelnemers het beter doen als het gaat om gebruik van middelen. Petra Brekelmans, projectleider Waterkwaliteit bij de provincie, hoopt daarom dat veel meer boeren (op vrijwillige basis) deelnemen.

'Wij kunnen niets afdwingen. Maar soms zou een stok achter de deur wel handig zijn, zoals een bepaalde, van hogerhand opgelegde regel', geeft Brekelmans aan in een update over het project waarbij ook vier waterschappen, Brabant Water, ZLTO en Cumela zijn aangesloten.

Uit de resultaten van het project, dat vorig jaar met drie jaar werd verlengd, blijkt dat de impact van de land- en tuinbouw op water en bodem is afgenomen door minder middelengebruik. Ook is de conclusie dat vervuiling vaak samenhangt met intensieve landbouw in de buurt. Daarentegen is in oppervlaktewater geen sterk verband te zien met landbouw binnen 1 kilometer.

'Energie steken in wat wel kan'

Hoe probeert u de waterkwaliteit op uw bedrijf te verbeteren?

'We hebben het erf in 2018 flink veranderd. Dit kon met subsidies. Zo is er een nieuwe sleufsilo geplaatst met een gescheiden hemelwater- en perssapafvoer. Hierdoor wordt percolaatwater opgevangen en terug-geleid naar de mestopslag.'

'Verder hebben we een overdekte voeropslag gerealiseerd, een wasplaats aangelegd en de uitkuilmethodiek aangepast. Ook zijn we overgestapt van een kuilhapper met tanden op een exemplaar met een dichte bodem, zodat er met transport minder wordt geknoeid.'

Wat is er recent veranderd?

'In het afgelopen jaar hebben we een stalrenovatie gehad en zijn we deels overgestapt van drijfmest naar vaste mest. Nu is de meest geschikte meststroom op het goede moment beschikbaar. Ons grasland zit in een akkerbouwroulatie. Hierdoor zaaien wij in het najaar 80 procent van ons gras opnieuw in. Stalmest strooien werkt het beste voor het inzaaien en het is ook nog eens minder uitspoelingsgevoelig.'

Werkt u samen met andere boeren uit de regio om de waterkwaliteit aan te pakken?

'Ik werk niet echt samen. Maar we bespreken het wel. Met name als het gaat om de afspoeling van percelen. Concrete stappen zijn echter nog niet gezet. Het bewustzijn rondom organische stoffen in de bodem wordt wel steeds groter, merk ik.'

Vindt u de eisen van de Kaderrichtlijn Water realistisch?

'Ik kan er van alles van vinden, maar ik heb ermee te maken. Het heeft meer zin om mijn energie te steken in wat wel kan en op die manier zo dicht mogelijk te komen bij de doelstelling.'