Ondanks positieve trends zijn waterdoelen nog niet in zicht

Het rapport is opgesteld in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) als onderdeel van de Tussenevaluatie Kaderrichtlijn Water (KRW) 2024. De analyse schetst een kritisch beeld van de voortgang bij het behalen van de waterkwaliteitsdoelen in Nederland.

Wat betreft gewasbeschermingsmiddelen is de conclusie dat de langjarige trends sinds 2000 weliswaar een afname vertonen, maar de laatste jaren lijkt deze daling te stagneren. Het rapport benadrukt dat het met het huidige tempo onwaarschijnlijk is dat het einddoel voor 2030, namelijk nagenoeg geen emissies van gewasbeschermingsmiddelen naar het watermilieu, zal worden gehaald. Een flinke reductie van de huidige emissies is noodzakelijk om dit doel te bereiken, schrijft Deltares.

Afnemende trend

Uit het Landelijk Meetnet Gewasbeschermingsmiddelen (LM-GBM) blijkt dat er tussen 2014 en 2022 een afnemende trend was in het aantal normoverschrijdende stoffen en locaties, maar ook hier wordt een stabilisatie waargenomen in de meest recente jaren.

De concentraties van stikstof en fosfor – een bestandsdeel van fosfaat - in het Nederlandse oppervlaktewateren zijn sinds 1990 gedaald, maar de verdere afname verloopt momenteel traag.

In 2021 voldeed 55 procent van de locaties aan de norm voor een goede waterkwaliteit voor zowel fosfor als stikstof. Echter, het rapport wijst erop dat er nog steeds locaties zijn met een slechte kwaliteit: 8 procent voor fosfor en 3 procent voor stikstof. Ook voor deze stoffen zijn aanvullende maatregelen vereist om de KRW-doelen te kunnen behalen.

Toename stikstof en fosfor

De recentste Nitraatrapportage (tot en met 2019) van het RIVM, die ook is meegenomen in de analyse, concludeert dat het teveel aan stikstof en fosfor de laatste jaren weer is toegenomen. Deze toename wordt vanaf 2018 versterkt door droge zomers, wat leidt tot minder opname door planten en meer afspoeling naar het water.

Hoewel de landelijke trend van de toxische druk van alle gemeten stoffen significant dalend is, blijft het beeld volgens Deltares zorgwekkend. De chronische toxische druk ligt nog steeds rond de 45 procent. Dit cijfer vertegenwoordigt het percentage soorten in de biodiversiteit op de een of andere manier wordt beïnvloed door de gezamenlijke blootstelling aan stoffen. Het betekent dat Nederland dus op zijn minst matig verontreinigd is.

Opvallend is dat ongeveer een derde van de totale toxische druk (45 procent) wordt veroorzaakt door KRW-stoffen (circa 15 procent), terwijl de rest (ongeveer 60 procent) afkomstig is van stoffen die niet door de KRW worden gereguleerd. Dit onderstreept de relevantie van niet-KRW stoffen voor de ecologische effecten op het watermilieu.

Slechts een klein deel van de aanwezige stoffen (in mengsels) is verantwoordelijk voor het grootste deel van de lokale toxische druk, waarbij metalen en bestrijdingsmiddelen een prominente rol spelen.

Locaties met extra aandacht

Het rapport concludeert dat ondanks de overwegend dalende trends van individuele KRW-stoffen, er ook locaties zijn met een significant opwaartse trend voor bepaalde stoffen. Deze locaties verdienen vanuit beleid en uitvoering extra aandacht, conform het KRW-principe van ‘geen achteruitgang’. Verdere analyse is nodig om specifieke emissiebronnen te identificeren die verantwoordelijk kunnen zijn voor deze stijgende trends.

Positieve ontwikkelingen zijn ook wel degelijk. De biologische kwaliteit, gemeten op basis van macrofauna en waterplanten, is in de afgelopen 30 jaar met 10 procent gestegen. Van deze verbetering vond 4 procent plaats in de periode van 2009 tot 2022. Verbeterde inrichting van oppervlaktewater en het baggeren van voedselrijke waterbodems worden genoemd als oplossingen die bijdragen aan deze verbetering.

Deze positieve trends laten zien dat de inspanningen voor waterkwaliteitsverbetering vruchten afwerpen op meerdere fronten, ondanks dat de uiteindelijke KRW-doelen nog niet overal binnen bereik zijn, concludeert Deltares.