Bij Zoetwaterboeren gaat geen druppel regenwater verloren

'Grappig dat het juist op de dag dat we het project Zoetwaterboeren afsluiten eindelijk weer regent', zegt Klaas Schenk. De Noord-Hollandse akkerbouwer kan de neerslag goed gebruiken in het droge voorjaar. De droogte die steeds vaker voorkomt en de verzilting in zijn regio waren voor hem belangrijke redenen om het initiatief te nemen voor Zoetwaterboeren.

Op Hoeve Lotmeer, het akkerbouwbedrijf van Schenk in Anna Paulowna, werd afgelopen week de publiek-private samenwerking (PPS) Zoetwaterboeren afgesloten. In vier jaar tijd is een systeem voor duurzaam waterbeheer opgebouwd. Het bedrijf van Schenk diende daarbij als proeftuin.

Het project is gefinancierd vanuit de Topsector Agri & Food, met ondersteuning van provincie Noord-Holland, LTO Noord, gemeente Hollands Kroon, Greenport Noord-Holland Noord en BO Akkerbouw. Verder werkten zestien partners mee aan de ontwikkeling van systemen voor Zoetwaterboeren.

Schenk vertelt in zijn inleiding dat hij zes jaar geleden met het idee kwam om op zijn bedrijf circulair te worden met water. Aanleiding was het aanhoudende gebrek aan voldoende zoet water in het groeiseizoen. 'Dat ging ten koste van de opbrengsten van de gewassen.'

In de huidige situatie wordt op de percelen van Schenk in de winter al het overtollige regenwater vanuit de drainagebuizen opgevangen. Via een tussentijdse opslag in een waterbassin van 1.000 kuub komt het water door infiltratie terecht in een zoetwaterbel onder de grond. Deze bel op een diepte van 28 meter bestaat uit een laag grind omringd door zand.

Vanuit de ondergrondse opslag wordt in de zomerperiode het water weer opgepompt en gebruikt om de gewassen, in het geval van Schenk is dat met name pootgoed, te irrigeren via druppelslangen.

Capaciteit van 30.000 kuub

In een rondgang krijgen bezoekers een toelichting bij de diverse onderdelen van het watersysteem. Bij de inlaat van de zoetwaterbel vertelt onderzoeker Joachim Rozemeijer van kennisinstituut Deltares dat de capaciteit berekend is op 30.000 kuub. Dit is globaal de hoeveelheid water die in de winter op bijna 30 hectare wordt opgevangen.

Uit de opslag gebruikt Schenk in de zomer in elk geval zo'n 10.000 kuub voor het irrigeren van zijn pootaardappelen. Het drainwater wordt eerst opgevangen in het waterbassin en van daaruit via filters geïnfiltreerd in de ondergrondse opslag. De capaciteit van de infiltratie is ongeveer 10 kuub per uur.

Rozemeijer legt uit dat voorzuivering nodig is voor de vergunningverlening. Water dat wordt ingelaten in de ondergrond moet aantoonbaar schoon zijn en mag geen mineralen en restanten van gewasbescherming bevatten. Bij de inlaat worden de mineralen uitgefilterd met zandfilters en voor het afvangen van chemische stoffen gaat het water door actieve koolfilters.

Volgens de onderzoeker van Deltares functioneert dit afdoende. Het is de bedoeling om ook een UV-filter toe te voegen als laatste stap voor de zuivering, om zo ook eventuele bacteriën als bruinrot uit het water te verwijderen.

Nutriëntenkringloop

In de presentaties in het veld en in de schuur is tijdens de open dag ook al aandacht voor een eventueel vervolg op het project, met het idee om in de circulaire waterkringloop ook de circulaire nutriëntenkringloop te integreren. Projectmanager Pieter Vlaar van Vertify legt uit dat in het systeem zoals dat nu functioneert op Hoeve Lotmeer ook de uitspoeling van nutriënten beter zou moeten zijn te reguleren.

'Voor ons is dat het doel in het nieuwe project Zoetwaterboeren-Nutriënten. Wij denken dat dit een mogelijkheid biedt om te kunnen voldoen aan de normen binnen het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn en de waarden voor waterkwaliteit in de Kaderrichtlijn Water. Zo'n circulair systeem kan de basis zijn voor doelsturing', aldus Vlaar.

De projectmanager meldt dat het plan is gelanceerd en dat nu wordt gezocht naar partners en financiers. Er is al een aanvraag gedaan bij de topsectoren en waarschijnlijk wordt in november duidelijk of de overheid financiële steun verleent. Het nieuwe project kan dan in april 2026 van start gaan.

In het kader van het vervolgtraject is het testen van een houtsnipper-ijzerzandfilter alvast interessant. Op het erf van Hoeve Lotmeer, vlak bij het waterbassin, is een bak gegraven van 6 bij 4 meter en 1 meter diep. De randen en bodem zijn afgedekt met folie en de bak is gevuld met een mengsel van houtsnippers en ijzerzand. Stefan Jansen van Deltares vertelt dat het filter de functie heeft om overtollig water dat via een overstort alsnog wordt afgevoerd te zuiveren van nitraat en fosfaat.

Houtsnippers en ijzerzand

De houtsnippers binden het nitraat en het ijzerzand fixeert fosfaat. Uit metingen bij vergelijkbare opstellingen blijkt dat het filter goed functioneert. In de omvang zoals gebruikt op het bedrijf van Schenk is de capaciteit genoeg om per dag 25 kuub water te kunnen zuiveren. Deltares gaat ervan uit dat bij regelmatig gebruik het mengsel in de bak om de vijf tot tien jaar meegaat.

Schenk is trots op wat tot dusver is bereikt in het project Zoetwaterboeren en ook hij pleit voor een vervolg. Wat ooit begon als een gedachtekronkel van hemzelf, resulteert nu in een goed functionerend systeem voor zijn bedrijf. 'Het is echt een mooie prestatie van iedereen die hieraan heeft meegewerkt. We zijn nu zover dat elke regendruppel die valt op mijn bedrijf wordt vastgehouden en in een later stadium weer kan worden gebruikt.'