Pachtwet heeft de sleutel tot verduurzaming

De Tweede Kamer behandelt op maandag 2 juni de initiatiefnota 'De wijsheid in pacht' van Thom van Campen (VVD) en Laura Bromet (GroenLinks-PvdA). Zij proberen met dit voorstel vaart te maken met de invoering van een nieuw pachtstelsel. Dat laatste is volgens hen nodig, want het huidige stelsel sluit niet aan bij de praktijk en de duurzaamheidsopgaven die er liggen voor het landelijk gebied.

De laatste aanpassing aan het Nederlandse pachtstelsel vond plaats in 2007. Als belangrijkste wijziging werd destijds de geliberaliseerde pacht ingevoerd: een kortlopende pachtvorm die al snel niet bleek aan te sluiten bij de boerenpraktijk. Zo klaagden boeren over te weinig zekerheid rond het terugverdienen van investeringen, doordat ze gebonden waren aan kortlopende contracten. Deze vorm is voor verpachters aantrekkelijk en heeft daarom toch een grote vlucht genomen.

Merel Straathof, portefeuillehouder leefomgeving bij het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK), denkt dat een herziening op zijn plaats is: 'De huidige pachtwetgeving staat haaks op waar we met de landbouw naartoe willen in Nederland. Als we toe willen naar een duurzamere vorm van landbouw, dan wil je dat grond voor langere tijd bij dezelfde persoon in gebruik is, zodat het mogelijk wordt en loont om te investeren in die grond.'

Boeren, overheid en politici buigen zich al sinds 2014 over aanpassingen van het stelsel. Dit heeft tot verschillende voorstellen geleid, maar niet tot een concrete wijziging van de pachtwetgeving. Andere (vaak meer acute) vraagstukken, zoals stikstof, kregen voorrang op de politieke agenda.

Het plan van VVD en GroenLinks-PvdA beoogt het beleid nu op drie concrete punten te verbeteren. Ten eerste moet er meer zekerheid voor boeren komen. Verder moeten pachtregels verduurzaming faciliteren en moet het verdienvermogen van boeren verbeteren. Door het pachtbeleid te verbeteren, kunnen stappen worden gezet om natuur-, klimaat-, water- en landschapsdoelen te behalen, stellen de partijen.

Straathof ziet in de nota van de partijen veel terug van het voorstel dat LTO Nederland, het NAJK, de Bond van Landpachters en Eigen Grondgebruikers (BLHB) en de Federatie Particulier Grondbezit (FPG) in 2023 hebben gepresenteerd. 'In hoofdlijnen zit er weinig licht tussen. In de invulling op detailniveau zitten wel verschillen.'

Langlopende pacht nieuwe standaard

De kern van het plan van de veldpartijen is grotendeels gelijk aan het voorstel van VVD en GroenLinks-PvdA: langlopende pacht wordt de nieuwe standaard en kortlopende pacht wordt ontmoedigd. Teeltpacht blijft wel een optie.

LTO Nederland en het NAJK stellen dat kortlopende contracten (tot zes jaar) prijstechnisch minder aantrekkelijk moeten worden voor verpachters, bijvoorbeeld door de pachtprijs te koppelen aan de regio-norm. Hiertegenover staat een nieuwe langlopende pachtvorm met een vrije prijs. Een lonend alternatief voor pachter en verpachter.

Ook vinden zij dat het bedrijfsmatig gebruik van grond moet worden beoordeeld, bijvoorbeeld bij opvolging of pensionering van een pachter. Als de grond niet langer bedrijfsmatig wordt gebruikt, kan het contract worden beëindigd.

Andere taakopvatting Grondkamer

VVD en GroenLinks-PvdA stellen voor dat de Grondkamer een andere en bredere taakopvatting krijgt. Nu belemmert de Grondkamer in sommige gevallen duurzaamheidsafspraken. 'Pachter en verpachter kunnen afspraken rond duurzaamheid maken, maar de Grondkamer kan dat afkeuren', legt Straathof uit. 'Deze werkwijze was toentertijd bedoeld als bescherming van de pachter, maar is nu achterhaald.'

Straathof vindt dat het pachtstelsel (inclusief de Grondkamer) verduurzaming moet stimuleren, al luistert dit nauw. 'Als je duurzaamheidsafspraken maakt, kunnen de kosten voor de pachter hoger worden. Dat moet je in de pachtprijs terugzien. Anders bestaat de kans dat de pachter dit niet kan opbrengen.'

Tegelijkertijd moet volgens Straathof voorkomen worden dat elke verpachter eigen duurzaamheidseisen stelt. 'Dan krijgen pachters met grond van diverse verpachters een heel ingewikkelde bedrijfsvoering.'

Het NAJK en LTO Nederland willen duurzaamheidsafspraken weliswaar bindend maken, maar wel op basis van vrijwilligheid. Straathof: 'Die afspraken gaan dan enkel over grond, bijvoorbeeld kerende grondbewerking, gewasbescherming of het gebruik van kunstmest.'

Staatssecretaris Jean Rummenie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) werkt ook aan een plan om het pachtstelsel te herzien. In grote lijnen heeft hij de voorstellen van de veldpartijen overgenomen. Eind 2024 gaf Rummenie aan enkele zaken goed te willen uitzoeken voordat hij een wetsvoorstel presenteert.

Volgens Straathof is dit de juiste gang van zaken. 'Als je ziet hoe lang het duurt om deze veranderingen teweeg te brengen, dan is het niet waarschijnlijk dat we dit binnen enkele jaren opnieuw doen. Ik vind het niet zo erg als het wat langer duurt. Details bepalen uiteindelijk of een voorstel werkt of niet. Wil je de herziening laten slagen, dan moet het totaalpakket kloppen.'