'Landschuurtjes maken het landschap'

Tientallen zijn er al verdwenen zonder dat iemand er oog voor had. Kleine schuurtjes in het landschap van de bollenstreek. Wat armetierige en verwaarloosde gebouwtjes met ingezakte daken en graffiti, die vooral in de weg stonden van de moderne machines in de bollenteelt. Het is dat de Werkgroep Bollenerfgoed zich een paar jaar geleden realiseerde dat bij de opschoning van het landschap iets waardevols verdween uit de velden.

'Van de honderden bollen- of landschuurtjes zijn er nog 34 over', vertelt voorzitter Piet Goemans van de Werkgroep Bollenerfgoed. 'De ene is van hout, de ander van steen met een pannendak, maar ook met golfplaat. Het moest zo goedkoop mogelijk. Ze waren vooral bedoeld om in te schuilen en om gereedschap in op te bergen.'

Appartementen of kantoren

De werkgroep houdt zich van oorsprong bezig met het behoud van de grote bollenschuren uit de eerste helft van de vorige eeuw. Verschillende exemplaren zijn in de dertig jaar van het bestaan van de werkgroep gerestaureerd en veranderd in appartementen of kantoren.

'Voor een kweker staat zo'n oud schuurtje in de weg', zegt Goemans, die in het veilingwezen werkte. 'Het is veel praktischer om de grond vrij te maken en dat mag ook. Veel van die schuurtjes zijn indertijd gewoon neergezet, aan een vergunning werd niet gedacht.'

De Werkgroep Bollenerfgoed is in 2016 begonnen met een onderzoek naar de landschuurtjes. Het begon hen op te vallen dat ze verdwenen uit het landschap. Sinds die tijd zijn er alweer bijna tien gesloopt, weet Goemans. Tijd om werk te maken van behoud, stelt hij.

Drie jaar geleden werd al geprobeerd een landschuurtje om te bouwen tot bed and breakfast, maar de exploitatie was niet rond te krijgen, zegt Goemans met een lachje. Mooi idee, maar niet praktisch. Met hulp van de Greenport Ontwikkelingsmaatschappij (GOM) worden nu drie huisjes gerestaureerd. Het worden minimusea over de geschiedenis van de bollenteelt.

Schoffel en wiedmandje

'We gaan ze terugbrengen in hun oorspronkelijke staat', licht Goemans toe. 'Met het oude interieur en alle gereedschappen, zoals schoffel, hark en wiedmandje. Met de bollenkwekers die eigenaar zijn van de huisjes is afgesproken dat zij het onderhoud overnemen.'

De schuurtjes krijgen een museale invulling. Daar is ook rekening mee gehouden met de keuze van de pandjes. 'Er staan er veel verdwaald in het landschap, ver van de weg. Dat is toeristisch niet interessant, die gaan we niet restaureren.'

Maar waarom zou je die oude vervallen keetjes, die eigenlijk in de weg staan, zo nodig willen opknappen? 'Als je zo'n schuurtje weghaalt, verandert dat het landschap', legt Goemans bevlogen uit. 'Dit soort elementen zijn de kracht van de bollenstreek. Zoals een kerk in de verte, is ook een landschuurtje een herkenpunt in de velden.'

Dat is architect Gijs Braakman van Stream Architecture in Amsterdam helemaal met Goemans eens. Braakman is lid van de Werkgroep Bollenerfgoed en begeleidt het restauratieproject van de drie landschuurtjes. 'Bij een bollenveld zonder zo'n schuurtje is het schaalgevoel volledig weg', legt hij uit. 'Zo'n klein gebouwtje bij zo'n groot perceel benadrukt de weidsheid van de velden.'

Braakman maakt zijn taak niet groter dan die is. 'Voor wat betreft ontwerp stellen die schuurtjes natuurlijk niets voor', zegt de architect eerlijk. 'Ik heb in Leiden gewerkt en nu in Amsterdam. Monumenten zijn daar wel op een heel ander niveau. Aan de andere kant, ik kom uit de bollenstreek en ik heb wel gevoel bij de boerenarchitectuur van die schuurtjes.'

Zijn taak is vooral heel praktisch. 'Welk muurtje staat op instorten en hoe pakken we de restauratie aan. Ik kijk hoe het gebouwtje is bedacht, hoe het is gemaakt en wat er bij moet of weg kan. Alle elementen moeten wel een beetje passen bij de tijd waarin het schuurtje is gebouwd. Er zit al zo weinig aan, dan moet de klink wel bij de deur passen', legt Braakman uit.

Sporen

Bij elk van de drie schuurtjes wordt op maat nagedacht over de werkzaamheden. 'Er is een schuurtje in Voorhout, dat is honderd jaar oud. Er is vanaf de bouw eigenlijk nooit iets aan gedaan. Veel is weg uit het interieur, maar de sporen zijn nog wel zichtbaar. Dus kunnen we een houten bankje terugzetten.'

Soms moet er met beleid nieuw worden bijgebouwd. Een noodzakelijk kwaad, dat goed kan uitpakken, vertelt Braakman. 'In Noordwijk gaat het golfplaten dak eraf en komt het pannendak terug.'

'We gaan ook een porriebak bijbouwen. Dat is een soort gft-bak waar vroeger etensresten, slechte tulpen en ander groenafval in werd gegooid. In het gebouw staat nu een pomp voor irrigatie van de velden en bij de aanleg daarvan is nogal grof door een zijmuur geboord voor de leidingen. We zetten de porriebak tegen de lelijke kant van de muur en brengen de pomp daar onzichtbaar onder', vervolgt de architect.

De restauratie van de landschuurtjes is helemaal in de geest van de bouw. Er wordt naar de centjes gekeken. 'We moeten ook steeds de afweging maken of een onderdeel nog wel te krijgen is', licht Braakman toe. 'Alles is natuurlijk na te maken, maar bij zo'n klein schuurtje moeten we wel op de portemonnee letten. De kosten moeten uiteindelijk wel in verhouding staan tot het gebouw.'