'Duidelijkheid op lange termijn en een gelijk speelveld voorwaarde voor verduurzaming'

Vertegenwoordigers van onder meer Wageningen UR, Albert Heijn, Lidl, FrieslandCampina, Unilever en Hak spraken woensdag met de Kamerleden tijdens een zogeheten rondetafelgesprek. Het doel van dit gesprek is onder meer om de Kamerleden inzicht te geven in de stappen die voedselproductieketen kan zetten voor een gezond en duurzaam voedselaanbod en hoe voor de boer een eerlijk verdienmodel kan worden gecreëerd. Voorafgaand aan het gesprek dienden de sprekers ook een schriftelijke uiteenzetting van hun standpunt gegeven.

Michiel van Galen, projectmanager bij Wageningen UR, somt in zijn uiteenzetting een aantal punten op. Zo noemt hij een stabiel beleid belangrijk om genoeg zekerheid aan bedrijven te bieden om investeringen voor de langere termijn te doen. Boeren moeten er immers zeker van zijn dat duurzaamheidsmaatregelen ook in de toekomst ondersteunt worden en dat de overheid bereid is om de omslag naar een duurzaam verdienmodel blijvend te ondersteunen.

Weggeconcurreerd

Ook een gelijk speelveld in Europa en met de rest van de wereld is volgens hem cruciaal, 'Als we willen verduurzamen met behoud van de agrarische sector in Nederland, dan zullen we ervoor moeten zorgen dat boeren en tuinders in Nederland stappen kunnen zetten zonder weggeconcurreerd te worden door andere aanbieders. Het is daarom belangrijk te werken naar verduurzaming in heel Europa en te bekijken in hoeverre concurrentie van buiten de EU ook verleid of gedwongen kan worden om deze stappen mee te maken.'

Verder pleit hij voor het opruimen van tegenstrijdige regels, want dat werkt belemmerend en belastend. Ook vindt hij hulp bij stoppen en verplaatsen van bedrijven een belangrijke maatregel om de milieubelasting door stikstof te verlagen in natuurgebieden. Daarmee wordt ruimte gecreëerd voor andere ondernemers die daardoor wel weer kunnen groeien.

Duurzame keten

De vertegenwoordigers van de retail en de voedselverwerkers zijn in de basis gemotiveerd om aan duurzaamheid te werken. Constantijn Ninck Blok, directeur merchandising & formats bij Albert Heijn, en Quirine de Weerd, hoofd maatschappelijk verantwoord ondernemen bij Lidl, wijzen op de duurzaamheidsprojecten die zij met boeren en tuinders uitvoeren. Ook wijzen ze op de langjarige relaties met toeleverende agrariërs en op het inkoopbeleid waarbij zoveel mogelijk in eigen land wordt ingekocht.

Ninck Blok denkt dat duurzaamheid en een goed verdienmodel samen gaan. 'Een keten is alleen duurzaam als die ook rendabel is voor alle partijen. Daarvoor is nodig: een langetermijnvisie, een overheid die heldere kaders schept, boeren helpt en zorgt voor een gelijk speelveld in Europa, zodat nationale duurzame keuzes niet leiden tot verlies van concurrentiekracht.'

Consument cruciaal

De Weerd onderschrijft de woorden van Ninck Blok. 'Ook de consument speelt een cruciale rol. Wij kunnen de consument helpen door duurzame producten de standaard te maken, zodat zij de keuze niet hoeven te maken. Supermarkten, overheden en ketenpartners kunnen samen die standaard bepalen.

'De overheid moet daarvoor duidelijkheid geven over wat er van ons wordt verwacht aan de hand van een lange termijnvisie en een duurzaamheidssystematiek. Die systematiek zorgt ervoor dat duurzaamheidsprestaties op dezelfde manier worden gemeten en gewaardeerd, zodat ze kunnen worden vergeleken', zegt De Weerd. 'Wij hoeven onze boeren en telers niet vertellen hoe ze die doelen moeten halen. Dat weten ze zelf het beste. Het is wel aan ons als ketenpartner om met hen te bepalen binnen welke duurzaamheidskaders ze dit kunnen doen.'

Gespannen voet

Toch heeft ook de consument een rol in het rendabel maken van verduurzaming. stelt Mireille Einwachter, chief sales officer bij FrieslandCampina. Ze wijst erop dat de zuivelcoöperatie duurzaamheidsprestaties van haar leden beloont. Daarover worden afspraken met klanten gemaakt, maar daar bevindt zich een spanningsveld.

'Onze klanten zijn slechts bereid te betalen voor wat zij uit de markt kunnen halen', zegt Einwachter. 'Wat consumenten willen en kunnen betalen, staat op gespannen voet met de marges die in de keten verdiend worden. Een noodzakelijke stap is dat duurzaamheid blijvend beloond wordt. Alleen dan is er een bestendig verdienmodel voor melkveehouders.'

Btw-verlaging

Ook Joachim Nieuwhoff, directeur landbouw en inkoop bij HAK, ziet druk op de beloning van duurzaamheidsprestaties van telers. De groenteverwerker besloot enkele jaren geleden over te schakelen op biologische teelt. Op dit moment wordt zo’n 35 procent van hun lokale groenten en peulvruchten biologisch geteeld. Telers krijgen een meerprijs voor hun inspanningen om de extra kosten die ze maken te vergoeden.

'De extra kosten hiervoor betalen we zelf en rekenen we niet door aan de markt', zegt Nieuwhoff. We willen niet dat onze producten hierdoor duurder worden of dat we onszelf de markt uit prijzen. Wat we wél willen, is biologische groenten normaal en toegankelijk maken voor een brede groep consumenten.'

Naast de al genoemde randvoorwaarden pleit hij voor nog een stap van de overheid. 'De overheid kan helpen om de vraag naar lokale duurzame producten te stimuleren, bijvoorbeeld door de btw te verlagen op biologische producten uit Nederland of het toepassen van true pricing waarbij de maatschappelijke kosten ook tot uiting komen in de prijs van producten.'

Boeren laagste marges

Wageningen UR heeft voor het rondetafelgesprek de marges in de keten op een rij gezet op basis van recente onderzoeken. Daaruit blijkt dat boeren van de hele keten gemiddeld de laagste winstmarges hebben. Ook zijn hun inkomens veel volatieler. De gemiddelde inkomens van boeren en tuinders zijn de afgelopen 20 jaar echter wel gestegen en liggen nu in de meeste sectoren op een niveau dat de kosten worden gedekt door de inkomsten. In het algemeen krijgen de biologische boeren en tuinders de additionele kosten wel uit de markt vergoed.

Desondanks is er nog een grote groep boeren en tuinders met een laag inkomen. Volgens cijfers van Wageningen Social & Economic Research zijn dat vooral ondernemers op kleinere bedrijven. Deze verschillen zijn relevant bij het ontwikkelen van nieuwe verdienmodellen, vooral voor kleinere bedrijven. Zij kunnen verduurzaming moeilijker rendabel maken en vullen hun inkomen vaak aan via werk buiten het bedrijf, nevenactiviteiten of korte ketens.

Winstmarge

De winstmarge van de verwerking en handel is in het algemeen ook niet heel hoog, zo blijkt uit de cijfers die Wageningen UR aandraagt. De meeste bedrijfstakken van de voedselverwerkende industrie, groothandel en ook detailhandel hebben de afgelopen jaren een winstmarge van minder dan 5 procent van de omzet.

Ninck Blok kan dat namens Albert Heijn beamen. De verkoopprijs, zowel de reguliere als de reclameprijs en de inkoopprijs van de producten staan volgens hem helemaal los van elkaar. Als het gaat om consumentenprijzen is het dichtbevolkte supermarktlandschap in Nederland van doorslaggevende betekenis. 'Consumenten kunnen elke dag kiezen waar ze boodschappen doen. Daar voeren wij het gevecht met onze concurrenten.'