Veel onzekerheid door importtarieven; volatiele markt vergroot risico's

Sterk schommelende prijzen en kostenstijgingen waar niet direct hogere opbrengsten tegenover staan, zijn funest voor de keten. De risico's nemen toe, terwijl er geen extra inkomsten zijn. Banken en andere financiële instellingen houden daar niet van en calculeren hogere risicopremies in. Daarmee worden nieuwe investeringen een stuk duurder.

De importheffingen waarmee de Amerikaanse president Donald Trump andere landen heeft geconfronteerd, zorgen voor veel onrust. Met sterk wisselende prijzen en hogere kosten tot gevolg. En hoewel de scherpe kantjes er inmiddels af lijken te zijn, is de markt vooralsnog niet rustig te krijgen.

Momenteel zitten we in een periode van negentig dagen waarin onderhandelingen plaatsvinden. Maar ondertussen hanteren de Verenigde Staten wel een importtarief van 10 procent. ABN Amro heeft onlangs berekend dat deze maatregel de Nederlandse export van landbouwproducten en voedingsmiddelen richting de Verenigde Staten met 23 procent vermindert.

Trump heeft in zijn eerste termijn van 2017 tot 2021 ook al voor veel onrust gezorgd op de agrarische markten. Zijn tweede periode zal daar waarschijnlijk niet voor onderdoen. De schok die de importtarieven teweegbrengen, is wellicht een voorschot op wat nog komen gaat. Kortom, voorlopig is onzekerheid troef in deze markt.

Kosten nemen toe

'Agrarische bedrijven hebben al te maken met behoorlijk hoge kapitaalkosten', constateert hoogleraar Pennings van Wageningen University & Research (WUR). 'De onzekerheid door de importtarieven maakt dat deze kosten nog hoger worden.'

De agrarische sector kan stijgende kapitaallasten niet gebruiken. 'Zeker niet als aan de andere kant wordt aangedrongen op investeringen in duurzaamheid. Dat vereist juist lage kapitaalkosten, om zo ruimte te hebben om investeringen te kunnen doen.'

Waaraan moeten we denken bij kapitaalkosten? Pennings legt het uit aan de hand van een voorbeeld. 'Als een boer naar de bank moet voor een nieuwe loods, dan moet hij de jaarrekeningen van de afgelopen jaren laten zien. Als de winst voorspelbaar is, loopt de bank weinig risico en zal de risicopremie boven op de rente beperkt zijn. Als de winst sterk schommelt, zal de boer moeilijker aan investeringskapitaal komen. En als dit al lukt, moet deze een hogere rente betalen.'

De stijgende kapitaalkosten hangen samen met de volatiele prijsvorming in de markt. Dat geldt niet alleen voor de verkoopprijzen van landbouwproducten, maar ook de inkoop van productiemiddelen als kunstmest en veevoer schommelen steeds vaker en sterker in prijs.

'De combinatie van sterk wisselende prijzen in zowel afzet als inkoop maakt het lastig om goed te navigeren', zegt Pennings. 'Je kunt proberen die risico's te managen, bijvoorbeeld door prijzen in te dekken op de termijnmarkt. Niet dat dat perfect is, maar je doet in ieder geval iets om de volatiliteit in de kasstroom te verminderen.'

De graanmarkt reageert volgens Pennings heel sterk op de onzekere marktsituatie als gevolg van de importheffingen. 'Je weet niet hoe de graanstroom gaat verlopen nu bepaalde producten elders moeten worden afgezet vanwege de hoge importtarieven die China als vergelding op de tarieven van de Verenigde Staten heeft ingesteld', zegt de hoogleraar.

'Markt maakt sprintjes'

Op de vraag of de prijsfluctuaties in de markt niet enigszins meevallen na de aankondiging van de importtarieven reageert Pennings stellig. 'Nee, dat vind ik niet. De markt maakt sprintjes. Iedere keer weer blijkt dat informatie niet geheel correct is en reageert de markt anders. Je weet gewoon niet hoe het precies gaat lopen. Het is mistig en dat heeft invloed op de prijzen.'

De hoogleraar benadrukt dat boeren in de markt nu afhankelijk zijn van timing. 'Het ene moment heb je te maken met hoge prijzen, het andere moment met lage prijzen. De markt is onzeker. Om te voorkomen dat het gokken wordt, moet je risico's gaan managen. Je wil uiteindelijk een voorspelbare netto kasstroom hebben, om zo de kapitaalkosten omlaag te brengen.'

Termijncontracten of opties op termijnmarkten zijn instrumenten waarmee een ondernemer de risico's kan verminderen, doceert Pennings. Nadeel is dat het complexe producten zijn. Daarnaast realiseer je met deze producten niet altijd de top, licht hij toe.

Risicomanagement

Als je aan risicomanagement doet, moet je volgens Pennings tevreden zijn met de prijs die je vastlegt. 'Niets doen is ook een optie. Je staat dan bloot aan de golven van de markt. Als je dat financieel kan lijden, zou je dat kunnen doen. Voor mensen die uit zijn op de hoogste prijs kennen wij in risicomanagement twee begrippen: de spijtfactor en speculatie.'

Niemand kan de prijzen voorspellen, benadrukt Pennings. 'Als je veel geld hebt en geen schulden, dan kun je proberen het onderste uit de kan te halen. Is dat niet het geval, dan is het wellicht verstandig om na te denken over risicomanagement.'

Daarbij heeft een akkerbouwer meer mogelijkheden om risico's in te dekken dan een veehouder. 'Voor een rundveehouder is risicomanagement ingewikkelder dan voor een akkerbouwer. Bij vleesvee kun je wat aan de inputkant doen. Denk aan voer. Wat de output (vlees en melk) betreft is het al moeilijker. Bovendien zijn hedges – het indekken van prijzen – voor een veehouder niet zo effectief als voor graan', stelt de WUR-hoogleraar.

Voor bedrijven die moeilijk uit de voeten kunnen met termijnmarktinstrumenten ziet Pennings diversificatie als een mogelijke oplossing om de risico's te verminderen. 'Je zou op het bedrijf met andere takken kunnen beginnen. Zo kun je in Zuid-Limburg een deel in natuurbeheer doen. Met een vaste prijs voor een bepaald areaal heb je dan toch enige zekerheid ten opzichte van de vrije markt.'

Blootstaan aan risico's

De hoogleraar geeft aan dat er maar weinig boeren zijn die het zich kunnen permitteren om volledig bloot te staan aan de risico's in de markt. 'Als je je bedrijf wil doorgeven aan de volgende generatie, dan moet je toch echt de risico's in kaart brengen. Budgetteren en rekening houden met als het tegenzit zijn noodzakelijk. Bereken wat het betekent en stel jezelf de vraag of je dat aankan.'

Pennings voegt daaraan toe dat het ook goed is om ook te rekenen met extremen. 'Wie had gedacht dat de prijs van suiker het afgelopen jaar zo zou tegenvallen? De suikerbietenteelt was een drama door lage opbrengsten als gevolg van de weersomstandigheden, de hoge kosten en een lage prijs. Daar zullen weinig akkerbouwers mee gerekend hebben.'

Ook de wisselkoers is een factor waar wel degelijk rekening mee moet worden gehouden. De euro piekte vorige week op 1,14 dollar en 0,87 pond. 'Wie had dat een paar maanden geleden gedacht?', vraagt Pennings zich hardop af. 'Veel grote producten worden in dollars genoteerd. Daarmee speelt deze valuta een behoorlijk grote rol.'

Voor een boer, maar ook voor toeleveranciers en afnemers, blijft navigeren in de langetermijnplanning uitdagend, weet de risicomanagementexpert. Naast de geopolitiek die erop is gericht de lokale productie te beschermen of stimuleren ten opzichte van import, heeft ook de binnenlandse politiek invloed.

In Nederland zorgt overheidsbeleid vooral voor grote onzekerheid op veebedrijven. Denk aan de stikstofproblematiek. Maar akkerbouwers zien het ook spaak lopen, bijvoorbeeld rondom gewasbescherming. Er zijn steeds minder middelen beschikbaar en dat leidt tot toenemende problemen en stijgende kosten in de bestrijding van ziekten.

'Er wordt veel gevraagd van boeren en tuinders', vindt ook Pennings. 'Je ziet de wereld veranderen. De denkwijze verschuift en dat heeft ook invloed op de landbouw. De vrije markt kalft af. Waar vroeger met een economische bril naar voedselproductie werd gekeken, gaat het nu om kwaliteitsnormen en voedselzekerheid. Landen willen niet meer afhankelijk zijn van import. Voedsel is een wapen geworden.'

Unieke infrastructuur

Nederland is vanwege zijn positie in de export voor een belangrijk deel wel afhankelijk van internationale ontwikkelingen. 'En voorlopig zal het niet rustig zijn op dit front. Maar gelukkig hebben wij in Nederland met onze universiteiten, toeleveranciers en afnemers een goede landbouwinfrastructuur', benadrukt de hoogleraar van WUR.

Volgens Pennings is de Nederlandse landbouw daarom flexibel genoeg om onder nieuwe omstandigheden succesvol te opereren. 'Nederland is innovatief; wij lopen voorop met nieuwe technieken en kijken naar afzetmogelijkheden. Bovendien is er een coöperatieve structuur die op heel hoog niveau acteert. Bedrijven in Nederland zijn internationaal. Ik ben dus zeker niet pessimistisch, maar het blijft wel zaak om op de bal te spelen. Er is niet één antwoord. We moeten blijven nadenken over risicomanagement.'

Boeren in de Verenigde Staten zijn volgens de expert meer vertrouwd met risicobeperking op de termijnmarkt dan hun Nederlandse collega's. 'Toch heerst ook daar onzekerheid onder boeren als gevolg van de importtarieven', weet Pennings, die zelf negen jaar in de Midwest van de Verenigde Staten heeft gewoond. 'Met risicomanagement via de termijnmarkt haal je de volatiliteit uit de markt.'

Dat betekent niet meteen betere prijzen, benadrukt Pennings. 'Als er door overheidsbeleid te veel product in de Verenigde Staten blijft omdat ze niet kunnen exporteren, dan gaat de prijs omlaag. Maar als er te veel product is, dan is er simpelweg te veel. Een termijnmarkt gaat je dan niet helpen.'