'Emissies continu meten is één, ze ook verlagen is iets anders'

Van Kampen is gepokt en gemazeld als het gaat om stalemissies, emissiefactoren die worden gebruikt om de vermindering van de ammoniakuitstoot vast te leggen en vergunningen. In haar functie als specialist veehouderij en leefomgeving bij Connecting Agri & Food neemt zij haar praktische kennis mee in analyses en advies voor zinvol beleid.

Doelsturing komt ook een keer voor de rechter en dan moet het systeem de toets wel doorstaan

Sandra van Kampen, specialist veehouderij en leefomgeving bij Connecting Agri & Food

'Doelsturing moet uitvoerbaar en betaalbaar zijn', stelt Van Kampen. 'In ons werk kijken wij wat daarvoor nodig is aan technische en beleidsinnovatie en wat het betekent voor de ondernemer op het bedrijf.'

Welke emissies kunnen betrouwbaar worden gemeten?

'Als je kijkt naar ammoniak, dan zijn er sensoren die continu betrouwbaar kunnen meten in mechanisch geventileerde stallen voor varkens, pluimvee zonder uitloop en kalveren. Voor het meten van geur- en fijnstofemissies zijn er nog geen betrouwbare sensoren. Daar wordt nog hard aan gewerkt.'

Voor wie is doelsturing geschikt?

'Ik kan me voorstellen dat ondernemers die nieuw willen bouwen het systeem als eerste omarmen, zoals de twee varkenshouders in Gelderland. Die willen hun bedrijf verder ontwikkelen. Een vergunning op basis van doelsturing voor de nieuw te bouwen stal biedt hen hopelijk die mogelijkheid.'

'We weten nu niet wat de precieze emissiewaarde van een stal is. Met continue monitoring kun je dat wel aantonen. Je wilt uiteindelijk toe naar het meten van bedrijfsemissies, maar dan moeten de jaarkosten substantieel lager worden. Voor bedrijven met een kleinere verdiencapaciteit zijn die anders niet op te brengen.'

Hoe hoog zijn de jaarkosten?

'Dat verschilt per situatie. Sensoren gaan nu een jaar of drie mee en zijn vrij prijzig. We verwachten dat deze apparaten in de toekomst goedkoper worden. Is de levensduur van sensoren langer, dan gaan de jaarkosten omlaag. Verder wordt onderzocht of er een andere, goedkopere controlemeting kan worden ingezet. Die metingen zijn nu ongeveer de helft van de jaarkosten. En wanneer rapportages kunnen worden geautomatiseerd, drukt dat ook de kosten.'

'Waar een veehouder verder rekening mee moet houden, is dat continu monitoren extra kosten met zich meebrengt, aan het stalsysteem zelf – bijvoorbeeld door onderhoud – het extra werk dat je ermee hebt en de verslaglegging. Het kan zijn dat in eerste instantie de conclusie is dat de emissie hoger is dan verwacht en dat er moet worden bijgestuurd.'

Wat kan een veehouder dan doen?

'Emissie meten is niet hetzelfde als verlagen. Er moet nog wel meer onderzoek worden gedaan naar de knoppen waaraan een veehouder kan draaien om de emissie te sturen. Het gaat dan om het zogenoemde handelingsperspectief.'

'We weten bijvoorbeeld al dat bedrijven met een luchtwasser gemakkelijker kunnen sturen dan bedrijven met een bronsysteem. Bij luchtwassers maakt de zuurtegraad een groot verschil. Loopt in een bronsysteem de uitstoot uit de pas, dan is het daar lastiger om het weer recht te trekken.'

Waarom zou je doelsturing overwegen als het kostenverhogend werkt?

'Naast kosten heeft het systeem ook mogelijke baten, al zijn die niet direct in opbrengsten te vertalen. We zitten in de situatie dat met doelsturing bedrijfsontwikkeling wellicht wel mogelijk is, terwijl dit anders misschien niet zo zou zijn. Daarnaast kan doelsturing ook bijdragen aan het imago van en vertrouwen in de sector. Doelsturing is in die zin voor de sector als totaal misschien relevanter dan voor de individuele veehouder.'

Is doelsturing rijp voor de praktijk?

'Nee. Dat kost nog wel een jaar of twee. In januari 2024 is een hernieuwde richtlijn voor ammoniakmetingen gepubliceerd. Daar zitten ook een aantal onderdelen in voor het meten met sensoren. Bijvoorbeeld de provincie Noord-Brabant heeft daar met het Brabants meetvoorschrift een praktische vertaling aan gegeven. We doen nu op een aantal pilotbedrijven ervaring op met meten volgens deze protocollen. Die ervaringen worden gebruikt voor het verbeteren van de richtlijnen. Dat is een voortdurend proces.'

'Doelsturing werkt met een emissieplafond, een hoeveelheid ammoniak die in een jaar mag worden uitgestoten. In de aanvraag garanderen de veehouders dat ze onder dit plafond blijven. Na een maand of drie willen ze weten of hun uitstoot in lijn is met de vergunde emissies.'

'Wij werken bijvoorbeeld aan een 'forecast'-model. Dat is een dashboard waarop de voortgang zichtbaar is, met een prognose van de jaaremissie. Hier kunnen veehouders aflezen of ze nog binnen de vergunde ruimte zitten.'

Wat is het belangrijkste dat nog moet gebeuren?

'Een begin is gemaakt met uniformeren, maar we zoeken met elkaar nog naar hoe de kwaliteitsborging van continu meten moet worden ingeregeld. Vanuit meetbureaus en de ministeries van LVVN en Infrastructuur & Waterstaat wordt nu ingezet op Nederlands Normalisatie Instituut (NEN)-normering. Een helder toetsingskader ontbreekt nog, daarom is doelsturing voor vergunningverleners erg spannend.'

'We zitten met doelsturing nog in de fase dat er veel wordt geleerd. Op het moment dat de systematiek grootschalig wordt uitgerold, moeten systemen vlekkeloos werken en betrouwbaar zijn. Het kan in mijn ogen allemaal nog wel wat robuuster.'

'Er is hierbij sprake van een precaire balans tussen snelheid en zorgvuldigheid. Doelsturing komt uiteindelijk ook een keer voor de rechter met de vraag of die het systeem juridisch wil toetsen. En dan wil je dat het die toets doorstaat.'