Melkveehouders in Peelstreek schakelen om naar natuurinclusief

Behendig stuurt Karen Sepp-Bongers de fourwheeldrive langs een sloot met roestbruin water in het buitengebied van het Oost-Brabantse dorp Zeeland. Ze parkeert de auto naast een paal die het snijpunt is van twee duidelijk zichtbare lijnen in het landschap.

Het is een geologische breuk die ervoor zorgt dat de ondergrondse waterstromen geblokkeerd zijn. Dat veroorzaakt droge lager gelegen gronden aan ene kant en juist hogere nattere gronden aan de andere zijde van de breuk. Dat laatste komt door het ijzerhoudende kwelwater dat naar de oppervlakte komt en meteen de kleur van het slootwater verklaart.

Het verschijnsel, wijst genaamd, komt voornamelijk voor in het oosten van Brabant, rondom de Peelrandbreuk. Deze gronden zijn lastig te bewerken voor de land- en tuinbouw en de provincie wil dit unieke landschap graag herstellen en laten beheren. Met hulp van het Groen Ontwikkelfonds Brabant hebben Karen Sepp-Bongers, haar vader Piet en echtgenoot Robert 35 hectare omgevormd tot natuurgrond. Omdat de grond in eigen bezit blijft, kan Piet Bongers voorlopig op de trekker blijven rondrijden.

Ze krijgen 85 procent van de getaxeerde waarde van de percelen als subsidie. Dit voorjaar moeten alle werkzaamheden op de akkers en graslanden afgerond zijn. Rond de breuklijn zijn over een lengte van 1,5 kilometer wilgen aangeplant. Daarnaast heeft Piet Bongers tien poelen gegraven en meteen amfibievriendelijk ingericht. Een deel van het gebied staat als schraal natuurlandschap te boek, een ander deel is juist kruidenrijk. Tussen de bestaande bosjes zijn hagen en wallen op basis van oude kaarten hersteld met inheemse planten. 'We hebben zo'n 20.000 bomen en struiken in de grond gezet', zegt Sepp-Bongers.

Vogels weten de percelen te vinden. Vorig jaar dook zelfs de vrij zeldzame strandplevier op, die normaliter aan de Zeeuwse kust te vinden is. Vogelaars uit de weide omgeving kwamen naar het boerenbedrijf, vertelt de ondernemer, gewapend met kijkers en camera's.

Aan de keukentafel ontvouwt Sepp-Bongers, samen met haar vader, het projectplan 'Wijst waterzuiverende boerderij'. De naam slaat terug op wat boeren op hun land doen, stelt Piet Bongers. 'Als hier 1 meter water valt, hebben we 20 centimeter nodig voor onze gewassen. De rest wordt in onze bodem gezuiverd, zodat mensen elders daarvan kunnen profiteren.'

Waterbergende functie

De percelen krijgen ook een waterbergende functie, waarbij het waterschap de stuwen in het gebied open kan zetten. Langs de geologische breuk komt een wandelpad. De oude mestsilo wil Sepp-Bongers graag omtoveren tot een bezoekerscentrum, met uitzicht op de nieuwe natuur.

De voormalige melkveehouderij is vanaf 2005 omgeschakeld van gangbaar naar biologisch. Sinds die tijd komt er ook geen kunstmest of chemische gewasbescherming meer op het land. Door verschillende grassoorten te combineren zijn de opbrengsten weliswaar wat lager, maar is het groeiseizoen ook langer. De zomertarwe, gecombineerd met erwten, is bestemd voor een biologische pluimveehouder. Daarnaast zijn er snijmais, zomergerst en gewoon of kruidenrijk grasland. 'We willen de nichemarkt biologisch graag als optie houden, al gaat de oogst van ruwvoer soms ook naar gangbare boeren', aldus Piet Bongers.

Op een stuk natuurgrond wordt van april tot november vee ingeschaard. Daarnaast krijgt de familie een beheervergoeding voor werkzaamheden op de natuurgronden. En zo krijgt het nieuwe verdienmodel stap voor stap vorm. 'Omdat de gronden zijn afgewaardeerd hebben we met een bescheiden oogst een aardig rendement per hectare', rekent de vader des huizes voor.

De omschakeling is niet zonder slag of stoot gegaan. 'Van de gemeente mag je niet zomaar poelen graven op agrarische grond en van de provincie moet je eerst poelen graven om in aanmerking te komen voor de subsidie', geeft Sepp-Bongers als voorbeeld.

Als alle plannen doorgaan, wordt het bieden van woonruimte de figuurlijke kers op de taart. De ondernemers hebben zich aangemeld voor het project Peel Natuurdorpen, waarvan de pilot in Zeeland draait. Dit initiatief behelst dat verschillende boeren in de regio natuur aanleggen en tiny houses bouwen, woningen van maximaal 50 vierkante meter vloeroppervlak.

Ondanks dat het project nog in de kinderschoenen staat, is de belangstelling groot. Op 3 hectare grond hoopt de familie de komende jaren een aantal huisjes te realiseren en verhuren. 'Als je voor één plek een huur van 200 euro per maand rekent, verdien je er meer aan dan als je mais zaait', heeft Piet Bongers eerder al becijferd.

Ambities in Peelgebied

De ambities in het Peelgebied zijn groot; over een uitgestrekt gebied van 60 kilometer tot diep in Noord-Limburg zouden Peel Natuurdorpen moeten verrijzen. Daarbij brengen deelnemende boeren het coulisselandschap terug in oude glorie. De stip aan de horizon is om in de Peel op deze manier 10.000 kleine woningen te realiseren, in combinatie met 7.000 voetbalvelden aan natuurgronden.

Sepp-Bongers is als enig kind de vierde generatie op het boerenbedrijf. Ze groeide op met buiten zijn, spelen in het hooi en kalfjes een naam geven als ze door haar vader met een emmer water gewassen en 'gedoopt' werden. Al op jonge leeftijd concludeerde ze dat ze later geen boerin wilde worden. 'Ik zag hoe zeven dagen in de week de koeien moesten worden gemolken en dat wij dan 15 kilometer verderop op vakantie gingen. Dat zag ik mezelf later niet doen.'

Onderzoeker water en bodem

Ze ging naar het Middelbaar Laboratoriumonderwijs en werkte jarenlang in verschillende functies. Eerst als chemisch laborant bij bierbrouwer Heineken, vervolgens als onderzoeker water en bodem bij Onderzoekscentrum B-Ware en daarna als chemisch analist in de diervoedersector. Toen haar moeder in 2019 overleed, nam Sepp-Bongers daarnaast de administratie van het boerenbedrijf voor haar rekening.

In 2022 zegde ze haar baan op om alsnog 'boerin' te worden. Vanwege de rug- en knieklachten van haar vader waren de melkkoeien al van het bedrijf. Sepp-Bongers: 'Ik besefte dat er opeens heel veel mogelijkheden voor mij waren op het bedrijf en dus zijn we gezamenlijk onze nieuwe plannen gaan uitwerken.'

Samen met haar man heeft de ondernemer inmiddels haar intrek genomen in de boerderij. Haar vader huist in de voormalige melkstal, die is omgebouwd tot mantelzorgwoning. 'Toen destijds de koeien vertrokken, dacht ik dat mijn leven voorbij was', herinnert hij zich. 'Je mist alles wat je doet en alle contacten vanuit de studieclubs. Maar inmiddels heb ik een nieuwe weg gevonden in spiritualiteit, waarbij het leven in harmonie met de natuur centraal staat.'

Blauwe zone

Piet Bongers' droom is om zijn leefomgeving om te vormen tot een blauwe zone. Dat zijn gebieden, op verschillende plekken in de wereld, waar mensen meetbaar langer leven. Blauwe zones vallen op door een traditionele levensstijl met veel fysieke activiteiten, hechte sociale banden en lokaal geproduceerde voeding. 'Dat zou hier prima kunnen', vindt hij.

Tal van overheden in de regio hebben hun krachten gebundeld om verhalen over de geologie en ontstaansgeschiedenis van het landschap te verspreiden. Sepp-Bongers is inmiddels gastvrouw van het Geopark Peelhorst en Maasvallei in oprichting. 'We kunnen op onze eigen gronden de breuk en het verschijnsel wijst laten zien en rondleidingen gaan geven.'

Daarnaast gaat de boerin een cursus biodynamische landbouw volgen bij Warmonderhof. 'Hoe we dat in de praktijk gaan brengen, weten we nog niet. Het ligt wel voor de hand om op kleine schaal vee te gaan houden om de kringloop op het bedrijf te sluiten. Ik kan me niet precies voorstellen hoe ons bedrijf er over tien jaar uitziet en vijf jaar geleden had ik niet kunnen bedenken wat ik vandaag allemaal doe', verwoordt Sepp-Bongers. Spijt van haar beslissing heeft ze 'nog geen enkele dag'.