Aanpak doornappel is enorme meerjarige klus

Doornappel is een eenjarige plant afkomstig uit Noord-Amerika, die in de zestiende eeuw in Europa terecht is gekomen. In Nederland en Vlaanderen komt de plant voor op droge zandgronden en in de duingebieden. Daarnaast wordt de plant vanwege de mooie bloemen als sierplant gezaaid.

Voor koeien is doornappel giftig. Een opname van 1.000 zaden of 60 gram wortel of blad kan al vergiftigingsverschijnselen geven. Vanaf 120 gram kan de dosis dodelijk zijn. Dat geldt ook als de plant is gedroogd. 'We gaan nog onderzoeken of de plant en de zaden in ons gematigde klimaat ook zo giftig zijn', meldt Matthieu Frijlink, coördinator van het Rundveeloket van het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO).

'Maar ook wanneer doornappel wat minder giftig zou zijn, is aanpak van dit onkruid noodzakelijk om verdere verspreiding te voorkomen', vervolgt Frijlink.

Doornappel in mais

Op landbouwgrond komt doornappel in Nederland tot nu toe sporadisch voor. Het giftige onkruid werd onlangs aangetroffen in een perceel mais in Oost-Nederland dat op het op punt stond te worden ingekuild. Groeikracht had veehouders kort hiervoor nog geattendeerd op dit giftige onkruid.

'We hoorden van loonwerkers dat ze af en toe doornappel tegenkwamen', zegt teeltadviseur Dennis Storkhorst van Groeikracht. 'Om te voorkomen dat doornappel in de kuil terechtkomt of verder wordt verspreid, gaven we het advies om de doornappel eerst te verwijderen als dat mogelijk was en anders niet te hakselen.'

Doornappel is in het zuiden van Nederland in mais in de afgelopen drie jaar steeds vaker aangetroffen. 'Al komt het gelukkig nog niet heel vaak voor', constateert verkoopadviseur rundveehouderij Joep van Rijt van Vitelia Voeders.

'We wijzen veehouders er wel op en adviseren om de planten handmatig te verwijderen en te vernietigen. Staat er te veel doornappel, dan kun je de mais dorsen en in de jaren daarna doornappel aanpakken met bijvoorbeeld een onderbladbespuiting', zegt Van Rijt. In België is doornappel al langer aanwezig en verder verspreid. Vanaf volgend jaar is het daar verplicht om deze giftige plant te bestrijden.

Staat er nog weinig doornappel in het perceel, dan is handmatig verwijderen van de planten volgens Frijlink het beste. De plant mag niet op het land achterblijven, ook al zijn de bolsters waarin het zaad zit nog niet rijp. Die zaden zullen toch afrijpen en als de bolsters opdrogen en openbarsten, worden er honderden zaden verspreid.

Composteren voldoet niet

De planten moeten worden verzameld en vernietigd door ze als restafval af te voeren naar verbrandingsovens. Composteren is niet voldoende om de zaden te vernietigen, stelt de ILVO-coördinator. Enige andere optie is begraven op minimaal 1 meter diepte.

De oliehoudende zaden van doornappel blijven tot veertig jaar kiemkrachtig. Wel kiemen de zaden pas boven de 20 graden Celsius en zijn zon en ruimte nodig. Vandaar dat doornappel vooral kiemt bij droog en zonnig weer in juni, juli en augustus, zeker als er ruimte is. Doornappel komt hierdoor meer voor in mais of bijvoorbeeld in een aardappelveld waarvan het loof moeilijk en laat dichtgroeit.

Niet hakselen

Wanneer er doornappel in de mais zit, is het advies in ieder geval om niet te hakselen voordat de doornappel is weggehaald. Komt doornappel in de kuil, dan is dat niet alleen giftig voor de koeien. De zaden overleven de passage door de koeien en worden via de mest verder verspreid.

Staat er te veel doornappel om handmatig te verwijderen, dan is mais dorsen een optie. Tijdens het zeefproces in de dorsmachine wordt het doornappelzaad er in principe uit gezeefd, waardoor de korrelmais nog bruikbaar is. De doornappelzaden komen wel op het veld terecht. En dus moet er veel gebeuren om het perceel weer vrij te krijgen van doornappel.

Ploegen na de oogst raadt Frijlink sterk af. 'Zorg ervoor dat de zaden aan de oppervlakte blijven. Hier kunnen ze dan komend jaar kiemen en worden bestreden.'

Mechanische onkruidbestrijding

Een optie voor het volgende seizoen is om de mais zo laat mogelijk in te zaaien, zodat voor die tijd zo vaak mogelijk mechanische onkruidbestrijding kan worden toegepast, telkens om doornappel in het draadstadium te raken. Daarna is het advies om bodemherbiciden als Frontier Elite en Callisto via onderbladbespuiting in te zetten voor de nawerking tegen doornappel.

Het blijft daarbij nodig om het perceel te controleren. Want doornappel kan nog steeds kiemen. Alle opgekomen planten moeten dan handmatig worden verwijderd en vernietigd, stelt Frijlink.

Gras inzaaien

Gras inzaaien op een met doornappel besmet perceel en zorgen voor een dichte zode is ook een mogelijkheid. In grasland is het gemakkelijk om doornappel chemisch te bestrijden. Vroeg maaien zal de plant vervolgens ook aanpakken. Maar wanneer er al te veel doornappel in het gras zit, dan is dit gras niet meer te vervoederen.

Nadeel is verder dat zodra het gras een dichte zode vormt, de doornappelzaden niet meer gaan kiemen en gewoon blijven zitten. Daarna kunnen ze in het volgende jaar weer kiemen.

Een vergaande optie is het perceel een jaar buiten gebruik stellen, voortdurend een mechanische onkruidbestrijding uitvoeren, gevolgd door een chemische bestrijding en handmatig alle laatste doornappelplanten verwijderen.

Zaad lang kiemkrachtig

Welke optie ook wordt gekozen, het is volgens Frijlink niet haalbaar om te verwachten dat doornappel in een jaar tijd geheel onder controle is. 'Het zaad blijft daartoe te lang kiemkrachtig.'

Daarom zal het in de jaren na de eerste aanpak nog steeds nodig blijven om intensief te controleren op doornappel. De plant moet waar nodig weer mechanisch en met chemische bestrijding worden aangepakt, met als laatste waar nodig ook nog handmatige bestrijding.