Radicale omslag nodig in Noord-Brabant vanwege droogte

Dat droogte een groot probleem is in Noord-Brabant, kan geen agrariër ontgaan zijn. De droge zomers van 2018, 2019 en 2020 hadden grote gevolgen voor de landbouw en de natuur die nog steeds worden gevoeld. Het grondwaterpeil zakt gestaag. Dat er iets moet gebeuren, weten alle partijen.

Dat was reden voor de partners van het Breed Bestuurlijk Grondwateroverleg van Noord-Brabant, waar onder meer de provincie, de waterschappen en ZLTO aan deelnemen, om het probleem te laten onderzoeken. Het resulterende rapport weet de urgentie nog wat duidelijker te maken door te becijferen hoe de watervraag de komende decennia groeit en wat er nodig is om het grondwater in balans te houden.

Structuurverandering

Om de droogte op te lossen, pleit de Adviescommissie Droogte voor een grootschalige structuurverandering met het oog op 2040. Het grondwaterpeil moet structureel omhoog. Jaarlijks moet er 100 miljoen kubieke meter minder grondwater worden onttrokken dan nu. Die gigantische opgave komt vooral bij de drinkwaterbedrijven en de landbouw te liggen.

Daarnaast moet het grondwater jaarlijks met nog eens 100 tot 150 miljoen kubieke meter extra worden aangevuld. Om dat voor elkaar te krijgen, stelt de commissie een vergaande ruimtelijke herindeling voor die ervoor moet zorgen dat de provincie minder snel wordt 'ontwaterd' en regenwater langer de kans krijgt om de bodem in te zakken.

Geen verrassing

Johan Elshof, specialist bodem en water bij ZLTO, is niet geschrokken van het rapport. 'We wisten al dat het een grote opgave is. Wel heeft de adviescommissie concreter gemaakt wat er nodig is, dus de opdracht is duidelijker. Ik ben blij dat het rapport niet alleen naar de landbouw kijkt. Over de volle breedte moeten organisaties in beweging komen', vindt hij.

Elshof doelt onder meer op de opdracht voor drinkwaterbedrijven om alternatieve bronnen te ontwikkelen. Zij zouden jaarlijks zeker 60 miljoen kubieke meter water minder moeten onttrekken.

Regenwater opvangen

Ook het stedelijk gebied moet volgens de commissie anders worden ingericht. In nieuwe wijken moet regenwater worden opgevangen voor gebruik in het huishouden en moet water meer kans krijgen om in de bodem te trekken in plaats van dat het via het riool wordt afgevoerd.

Ook natuurbeheerders moeten aan de bak. Zo zouden in bepaalde gebieden naaldbossen vervangen moeten worden door loofbossen.

Water vasthouden

ZLTO-bestuurder Janus Scheepers beaamt het sentiment van Elshof. 'Dat evenwicht in de verantwoordelijkheid van de belanghebbende partijen moeten we vast zien te houden. Bij de overheid is er een neiging om als eerst beregening in te dammen. Je moet het juist omgekeerd zien. In plaats van een nadruk op besparen zou de nadruk moeten liggen op het vasthouden van water. Dan is de behoefte om te beregenen vanzelf lager.'

Dat neemt niet weg dat de landbouw wel wat te wachten staat als de provincie het advies overneemt. 'De sector doet al veel. Ik denk dat we verder zijn dan sommige andere partijen', vindt Elshof. Maar alleen bodemverbetering en efficiëntere beregening zijn niet genoeg, weet hij.

'Een nieuwe vorm van landinrichting zal noodzakelijk zijn om de doelen te halen. Het watersysteem moet worden omgebouwd om water minder snel af te voeren. Als het grondwater hoger komt te staan, leidt dat in bepaalde gebieden tot een te hoog risico op natschade. Daar zullen andere teelten komen.'

Bufferzones

Theo Koekkoek, akkerbouwer en lid van de adviescommissie, beaamt dat het een grote opgave is. 'De lastigste kwesties zijn de bufferzones rond natuurgebieden. We zullen niet meer overal kunnen blijven beregenen zoals we dat nu doen', zegt hij.

Het rapport van de commissie bevat een gedetailleerd voorstel voor een nieuwe landschapsinrichting, inclusief kaartje. Maar volgens Koekkoek moeten we dat niet te letterlijk nemen.

Natuurlijker watersysteem

'De kern is dat we terug moeten naar een iets natuurlijker watersysteem. Als je weet hoe het landschap er vroeger uitzag, zie je ook wat logische plekken zijn om water vast te houden. Maar er zijn nog veel meer opgaven voor de landbouw – denk aan stikstof – en sommige maatregelen kunnen elkaar tegenwerken. Dat missen we eigenlijk, iemand die integraal kijkt en de juiste afwegingen kan maken.'

Een gebiedsgerichte, integrale aanpak zou volgens Koekkoek het beste werken. 'Als je met boeren gaat praten, hun vraagt naar hun plannen en hun perspectief weet te bieden, dan kom je er eigenlijk altijd wel uit. We weten dat het niet werkt als je vanuit Den Haag een kaartje stuurt hoe het moet worden.'

Draagvlak

Ook in het rapport staat dat het betrekken van boeren in de veranderingen van groot belang is. Koekkoek: 'Veel boeren hebben het gevoel dat Den Haag is losgekomen van de realiteit. De politiek doet te weinig om te zorgen voor draagvlak bij agrariërs. We gaan spannende jaren tegemoet en boeren moeten daar goed bij worden geholpen.'