Vraag en antwoord ESBL

• Wat zijn ESBL’s ?

ESBL’s zijn stoffen (enzymen) gemaakt door bacteriën. Deze stoffen kunnen antibiotica als cefalosporinen en penicillinen afbreken, waardoor de bacteriën ongevoelig worden voor deze belangrijke antibiotica.

Andere antibiotica zijn dan nog wel werkzaam. Bacteriën die ESBL’s kunnen produceren, komen steeds vaker voor in onze ziekenhuizen en ook daarbuiten, bijvoorbeeld bij urineweginfecties.

Omdat een infectie door een dergelijke bacterie moeilijker te behandelen is, bestaat er in de gezondheidszorg zorg over deze toename.

ESBL’s komen in een groot aantal varianten voor. Het vermogen om ESBL’s te produceren is een eigenschap die overdraagbaar is tussen bacteriën. Dit betekent dat dit vermogen ook kan worden overgedragen van bacteriën bij dieren naar bacteriën bij mensen.

• Wat is bekend over ESBL’s?

Er is al veel bekend over ESBL’s, maar er zijn ook nog veel lacunes in de kennis over de ESBL-problematiek. De deskundigen zijn bezig deze lacunes in kaart te brengen om op basis daarvan onderzoeksprioriteiten te formuleren.

Zo wordt onder andere onderzocht wat de belangrijkste bronnen zijn waaruit de mens in contact kan komen met ESBL’s of bacteriën die ESBL’s bij zich dragen. Daarnaast worden de gevolgen voor de behandeling van humane infecties van de mens onderzocht en hoe de verspreiding van ESBL-producerende bacteriën kan worden voorkómen.

• Wat is het risico van bacteriën met ESBL’s?

Bacteriën met ESBL’s komen voor zowel bij de mensen als bij de dieren. Bij vleeskuikens komen bacteriën met ESBL’s veel voor. Dit kan een risico vormen voor het ontstaan van dragerschap voor de pluimveehouders en/of dierenartsen die in direct contact met de dieren staan.

Dragerschap bij de mens hoeft echter geen probleem te zijn. Problemen ontstaan pas als een mens ook een infectie (bijvoorbeeld een urineweginfectie) oploopt. ESBL’s maken bacteriën resistent tegen antibiotica.

Als patiënten bij de behandeling van een bacteriële ontsteking resistent blijken te zijn tegen bepaalde antibiotica, dan kan dit een probleem zijn, omdat de behandeling dan niet onmiddellijk aanslaat.

• In welke mate komen bacteriën met ESBL’s voor op kippenvlees en wat zijn de risico’s?

Onderzoek van eind 2009 door het Amphia-ziekenhuis te Breda en het UMC te Utrecht toonde aan dat een aanzienlijk deel van de vleesproducten in de supermarkt besmet was met ESBL-producerende bacteriën. Het bleek dat ongeveer 90% van al het kippenvlees in de supermarkt ESBL-positief is.

De ruime aanwezigheid van ESBL’s op kippenvlees en bij kippen maakt aannemelijk dat besmetting van mensen via kippenvlees en via contact met levende kippen bijdraagt aan het voorkomen van ESBL’s bij de mens.

De deskundigen melden dat er vooralsnog geen directe risico’s zijn voor het eten van kippenvlees, maar adviseren wel om vlees en vleesproducten hygiënisch te bereiden en het vlees voldoende te verhitten, zoals eerder ook al geadviseerd werd door de pluimveesector.

• Bevat kippenvlees antibiotica?

Door het toepassen van antibiotica kunnen residuen in het vlees achterblijven. Voor de voedselveiligheid zijn er in Europa wettelijke wachttermijnen en maximale residulimieten voor producten van dierlijke oorsprong vastgesteld.

(Kippen)vlees en andere dierlijke producten worden veelvuldig getest op het voorkomen van residuen van antibiotica, zoals bij de officiële keuring na het slachten en in het kader van het Nationaal Plan Residuen.

Daarnaast kent de pluimveesector een zelfcontroleprogramma waarin alle koppels vleeskuikens gecontroleerd worden op residuen van antibiotica. Overschrijding van de maximale residulimiet zal leiden tot de afkeur van het vlees.

• Hoe voorkom je overdacht van bacteriën met ESBL’s via vlees?

Deskundigen adviseren om kippenvlees goed te verhitten en om de handen en alle keukenmaterialen zoals de snijplank en messen goed met zeep te wassen bij aanraking met onverhit vlees. Gebruik bij voorkeur heet afwaswater. Dit om te voorkomen dat aanwezige bacteriën overgaan van vlees op de consument.

Maak het aanrecht na het snijden van het kippenvlees goed schoon. Keukendoekjes die hiervoor worden gebruikt, moeten direct hierna in de was.

• Is het een nieuwe vorm van antibioticaresistentie?

Nee, ESBL’s worden al vele jaren gevonden. In de jaren 80 zijn ze voor het eerst ontdekt en sinds ongeveer 2003 neemt de hoeveelheid bacteriën met ESBL’s toe.

De laatste jaren wordt steeds meer onderzoek naar deze vorm van antibioticaresistentie gedaan. Veel van dit onderzoek vindt plaats in Nederland.

• Is pluimvee de belangrijkste oorzaak van volksgezondheidsrisico’s i.v.m. antibioticaresistentie?

Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) stelt dat het risico voor de volksgezondheid in verband met antibioticaresistentie met name wordt veroorzaakt door het humane gebruik van antibiotica.

Er is een toenemende zorg over het aandeel van de pluimveehouderij in risico’s voor de volksgezondheid. Het voorkomen van bacteriën met ESBL’s bij mensen kan worden veroorzaakt worden door humaan gebruik van antibiotica, ze kunnen meegenomen worden uit het buitenland en ze kunnen uit de (pluim)veehouderij komen.

ESBL producerende E. coli’s worden in alle voedselproducerende dieren op laag niveau waargenomen. De toename van de cefalosporinen-resistente E. coli in de darmflora van vleeskuikens en op kippenvlees is echter zorgwekkend.

• Komen ESBL’s ook in het buitenland voor?

Bacteriën met ESBL’s komen wereldwijd voor, zowel bij mens als dier. De mate van onderzoek in het buitenland varieert. De deskundigen geven aan dat de toename van ESBL-producerende bacteriën niet alleen een Nederlands probleem is, maar ook een internationaal probleem.

De deskundigen adviseren daarom dat Nederland initiatieven moet nemen op deze problematiek op internationaal niveau aan de orde te stellen. De toename van ESBL-producerende bacteriën kan alleen dan een halt worden toegeroepen, wanneer het antibioticumgebruik ook in de andere landen in de dierhouderij substantieel wordt gereduceerd.