Jos Verstraten: 'Je hebt nu duidelijkheid, maar die is ongewenst'

Verstraten benadrukt dat Nederland jarenlang heeft nagelaten om een concreet plan te maken en uit te voeren, terwijl het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) onder het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn lag. 'Nederland heeft niets gedaan, niets geleverd. De waterkwaliteit is niet verbeterd, de mestproductie is onvoldoende verlaagd en de afgesproken maatregelen zijn niet of nauwelijks doorgevoerd.'

Volgens de vakgroepvoorzitter was het dan ook onvermijdelijk dat Brussel geen nieuwe derogatie zou verlenen. 'Ik ben zeker teleurgesteld, maar meer over het proces van de afgelopen jaren dan over deze uitkomst', geeft Verstraten aan.

Voor de korte termijn is nu duidelijkheid gekomen, stelt Verstraten. 'Het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn gaat niet door. Demissionair landbouwminister Femke Wiersma heeft aangegeven dat we in 2026 verdergaan met het zevende actieprogramma, inclusief de voorwaarden uit het addendum. Wij laten wel juridisch onderzoeken in hoeverre de derogatiebeschikking rechtsgeldig blijft.'

De gebruiksnormen voor dierlijke mest zakken door het verlies van de derogatie met 20 tot 30 kilo naar 170 kilo stikstof per hectare. 'Brussel vindt het concept van het achtste actieprogramma te licht en onvoldoende effectief', geeft Verstraten aan, wijzend op de begeleidende brief aan Wiersma. 'Dit terwijl wij het als sector eigenlijk al te scherp vonden. Ik verwacht daarom dat een nieuw actieprogramma zwaarder zal worden aangezet.'

Koude sanering

Verstraten waarschuwt ook voor een koude sanering in de melkveehouderij. 'Naast het wegvallen van de derogatie, stopt ook de subsidie voor het behoud van grasland. Mede daardoor zal het graslandareaal waarschijnlijk krimpen. Dit in combinatie met lage melkprijzen en hoge mestprijzen maakt dat het jaar 2026 er allesbehalve rooskleurig uitziet voor melkveehouders.'

Hij somt nog maar eens op: 'De rekenkundige ondergrens wordt niet doorgevoerd, het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn blijft van kracht, de derogatie verdwijnt en de vergunningverlening ligt nog steeds stil. De perspectieven voor de Nederlandse melkveehouderij zijn hierdoor langzaam aan het verdampen.'

Het ergste is volgens de vakgroepvoorzitter echter dat er zoveel tijd is verloren. 'We hadden een plan moeten hebben en dat had al in uitvoering moeten zijn. Maar iedereen, inclusief de sector zelf, is verdeeld over hoe dat plan eruit moet zien. Ik ben daar wel een beetje klaar mee. Het enige alternatief is nu dat er een plan komt met de nieuwe coalitie. Want zonder plan komen we zeker niet verder.'

De toelating van renure biedt volgens Verstraten nog enig perspectief. 'Ook daar moeten we echter niet te makkelijk over denken. De verwachting is dat we renure vanaf januari of februari breed kunnen toepassen. Maar om dierlijke mest om te zetten in een kunstmestvervanger heb je wel de juiste installaties nodig. En om die installaties te kunnen bouwen, zijn vergunningen nodig. Helaas worden die nu niet afgegeven.'

Focus op waterkwaliteit

De waterkwaliteit blijft volgens de voorzitter van de LTO-vakgroep Melkveehouderij de essentie van de discussie. Verstraten pleit voor sturen op doelen, in plaats van opgelegde maatregelen. 'Ik ben er 100 procent van overtuigd dat we die grens van 50 milligram nitraat kunnen behalen. Maar de uitdaging in de Kaderrichtlijn Water is groter dan de agrarische sector. Alle sectoren moeten hierin stappen zetten. Desnoods wordt dit opgelegd door de overheid.'

Overigens is niet alleen vakgroepvoorzitter Verstraten teleurgesteld in het besluit van de Europese Commissie om Nederland geen derogatie te verlenen. Eerder liet LTO Nederland-voorzitter Ger Koopmans zijn ongenoegen al blijken en ook het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) en Agractie hebben zich inmiddels uitgesproken.

'Het niet verlengen van de derogatie heeft grote gevolgen voor de bedrijfsvoering van jonge melkveehouders', zegt Amber Laan, portefeuillehouder melkveehouderij bij NAJK. De afwijzing van het derogatieverzoek betekent volgens haar dat duizenden jonge melkveehouders te maken krijgen met hogere mestafzetkosten.

Scheuren van grasland

NAJK wijst in een schriftelijke reactie ook op het risico voor verslechtering van de waterkwaliteit, omdat het scheuren van grasland aantrekkelijker kan worden. Een van de voorwaarden voor de derogatie was namelijk dat minimaal 80 procent van het areaal van melkveehouders uit grasland moest bestaan. Met het wegvallen van de derogatie vervalt deze eis, wat gevolgen heeft voor meerdere onderdelen van de melkveehouderij.

Het besluit draagt daarnaast niet bij aan een werkbare situatie voor jonge melkveehouders, stelt NAJK. 'Juist in Nederland, waar grasland en melkveehouderij nauw met elkaar verweven zijn, past de derogatie bij een duurzame en toekomstgerichte bedrijfsvoering.'

'Flinke domper'

Agractie noemt de afwijzing van de derogatie een 'flinke domper voor boeren in Nederland'. 'Het is de omgekeerde wereld dat er minder gezonde dierlijke mest mag worden aangewend op grasland, terwijl er meer kunstmest mag worden gebruikt om de bodem te voeden. En dat terwijl er met kunstmest op grasland meer nitraatuitspoeling is ten opzichte van dierlijke mest.'

'Blijkbaar doet dit er niet toe en is goed bodembeleid niet belangrijk voor Europa', vervolgt de organisatie. Agractie gaat ervan uit dat derogatie opnieuw op tafel komt bij de formerende partijen. 'Daar zijn zowel de waterkwaliteit als de Nederlandse boeren erg bij gebaat.'