'Wolvenbeleid is gebaseerd op achterhaalde aannames'

Als het beleid zo voort sukkelt, wordt het probleem 'steeds evidenter'. 'Boeren zitten met de handen in het haar. Dat is begrijpelijk', stelt Van Liere. Het debat over het Europese en Nederlandse wolvenbeleid wordt volgens hem gedomineerd door ecologen die alle wolven over één kam scheren.

De beperkte blik gaat voorbij aan het feit dat een op de vijf Nederlandse wolven geen schapen doodt, geeft de gedragsbioloog aan. 'Ook hebben wij te maken met een niet-schuwe westerse wolf. Het huidige beleid is gebaseerd op achterhaalde aannames.'

Van Liere merkt dat bestuurders wedden op één paard: het wolfwerende hek. Deze maatregel werkt niet altijd. Zo blijkt ook uit beelden uit Gelderland, waar een wolf er twintig keer overheen sprong. 'Ervaren wolven laten zich niet tegenhouden door een hek met stroom. Het verandert hun beeld niet dat het leuk is om achter schapen aan te gaan. Ook zijn ze prima in staat om die 1,4 meter hoog te springen. Voor onervaren dieren kan het wel zorgen voor een negatieve associatie.'

Het wolvenplan van de lokale overheden en de Europese Unie is te simplistisch, vindt Van Liere. Beleidsmedewerkers moeten volgens hem een bredere scope hebben. 'De grootste problemen zijn het gebrek aan schuwheid en het doden van schapen. Dit moet effectiever worden aangepakt. Het is lou loene.'

Schuw maken

Om dit probleem te tackelen, pleit Van Liere voor een heel andere aanpak. Voor het eerste punt ziet hij een rol weggelegd voor iedereen die een wolf tegenkomt: jaag hem weg. De aanwezigheid van mensen moet weinig goeds voorspellen voor het dier. 'Zodat een cultuur van schuwheid kan ontstaan.'

Als een dier zich in een drukbezocht gebied vestigt, zoals wolf Bram in Utrecht, moet de overheid snel ingrijpen en het wegjagen, zodat het een reproductieplek kiest verder weg van mensen. 'Het gedrag van welpen wordt gestuurd door dat van hun ouders. Dit geldt voor zowel de houding ten opzichte van mensen als voor de herkenning van een schaap als prooi. Wanneer pa en ma wolf geen schapen eten en schuw zijn richting mensen, nemen nakomelingen dit over.'

Van Liere werkt sinds 2008 samen met de Universiteit van Ljubljana in Slovenië. Hij onderzoekt daar hoe jaaggedrag richting schapen kan worden afgeleerd. Het is daarbij vooral belangrijk dat een alternatieve prooi in het territorium leeft, zoals reeën. De maatregelen tegen wolvenaanvallen moeten volgens hem beter worden aangepast aan het gedrag van de wolf.

Najagen, bijten en consumeren

Een wolvenaanval kan worden opgeknipt in drie delen: najagen, bijten en consumeren. Elk element moet worden ontmoedigd. De onderzoeker heeft met zijn Sloveense collega's drie methodes bedacht. De eerste is bedoeld om najagen tegen te gaan.

Daarvoor krijgen twee schapen een sensor die de bloeddruk, hartslag en oortemperatuur meet. Als een schaap enorm schrikt en stress heeft, laat een draadloos computertje aan de rand van het veld allerlei toeters en bellen afgaan. Dit wordt al toegepast bij paarden en koeien.

Tegen het bijtgedrag van de wolf is een comfortabele kraag voor schapen ontwikkeld. Ter hoogte van het strottenhoofd van het schaap zitten schakelaars die een enorme schok geven als een wolf erin bijt. 'Zo wordt bijten een nare ervaring, direct geassocieerd met een pijnprikkel', aldus Van Liere.

De laatste methode wordt toegepast om het consumeren van schapen onaangenaam te maken. 'We leggen een schapenkadaver in een wolventerritorium, het liefst een met welpen. Het kadaver wordt behandeld met lithiumchloride, een geurloos en niet-giftig stofje', legt Van Liere uit. 'Een wolf wordt er strontmisselijk van. Waarom zou ma wolf vlees aan haar welpen geven waar ze misselijk van worden? Zo krijgen jongen geen positieve ervaring met schapen en laten ze het kuddedier links liggen.'

Pilot in Slovenië

In Slovenië loopt een pilot in samenwerking met lokale veehouders. Hierbij wordt de methode om het bijtgedrag af te leren onderzocht. Dit onderzoek loopt eind 2026 af. Volgens Van Liere houden de kragen het tot nu toe goed. De andere twee voorbeelden liggen op de plank. 'We hebben die meerdere keren aangeboden bij bestuurders van provincie Gelderland, maar er is geen interesse. Ze geloven heilig in de elektrische hekwerkjes. Dit betreurt mij.'

Een innovatiefonds waarin alternatieve oplossingen worden ontwikkeld, lijkt Van Liere een goede basis. 'Op die manier worden boeren gesteund om nieuwe methodes uit te proberen. Dat is beter dan wedden op één paard', sluit hij hoopvol af.

Wolf conditioneren met geluid, geur en stroom

Schapenhouder Henry Hoiting uit Appelscha heeft een nieuw raster bedacht om wolven tegen te houden. Tot nu toe heeft Faunafence een score van 100 procent. Voor de wetenschappelijke onderbouwing start de Friese schapenhouder samen met Hogeschool Van Hall Larenstein een groot onderzoek.

Ook BIJ12 en de provincies Drenthe en Friesland zijn bij het onderzoek betrokken. Met een combinatie van geur, geluid en een hoog voltage schrikt het raster van Hoiting de wolven letterlijk en figuurlijk af. 'De wolf is nieuwsgierig en bekijkt het raster met zijn neus, net als een hond dat doet', legt Hoiting uit. 'Omdat ik dikkere draden gebruik die de stroom beter geleiden, krijgt de wolf een flinke stroomstoot, waardoor hij niet meer terugkomt.'

Het is een vorm van conditioneren, volgens Hoiting. 'De negatieve prikkel van de stroomdraad wordt vergezeld van een zacht tikkend geluid en een bepaalde geur die voor de wolf herkenbaar is. Dus de wolf legt een verband tussen die drie prikkels en zal het in het vervolg wel laten om dicht bij het raster te komen. Vergelijk het met mensen die ook netjes stoppen voor een spoorwegovergang als ze het geluid horen en de lichten zien knipperen.'

Met vijftig camera's op diverse 'kritieke' punten houden Hoiting en het onderzoeksteam het gedrag van wolven nauwlettend in de gaten. 'We willen zien wat de wolf doet als hij in de buurt van het raster komt. Want je moet wetenschappelijk bewijzen wat de reden is dat het raster de wolf afschrikt. Anders wordt het een gevalletje van de slager die zijn eigen vlees keurt.'

Het Noord-Brabantse bedrijf Koltec brengt Faunafence nog dit jaar op de markt. Het onderzoek loopt nog de hele winter door. Hoiting verwacht dat zijn uitvinding een oplossing biedt voor veel veehouders. 'Een slecht werkend raster is erg frustrerend. Maar je kunt het niemand kwalijk nemen, want er is nooit echt goed onderzoek naar gedaan. Ik hoop dat we een slimme manier hebben gevonden om met dit pientere dier om te gaan.'

Maatregelen technisch effectief, praktijk blijft lastig

Elektrische afrasteringen en andere wolfwerende maatregelen kunnen aanvallen op schapen effectief voorkomen, maar in de praktijk wringt het bij de uitvoerbaarheid. Dit blijkt uit het afstudeeronderzoek van Sander Driesen van Aeres Hogeschool Dronten naar de effectiviteit van preventieve maatregelen in de Nederlandse schapenhouderij.

Uit internationale literatuur en interviews met ecologen en wolvenconsulenten blijkt dat correct aangelegde en onderhouden elektrische rasters vrijwel altijd werken. Predatie binnen goedgekeurde afrasteringen is zeldzaam en vaak te herleiden tot technische fouten, zoals onvoldoende spanning of begroeiing tegen de draden. Ook factoren als het gedrag van individuele wolven en de beschikbaarheid van wilde prooidieren spelen een rol.

De praktijkervaring van schapenhouders is echter minder positief. In een enquête geeft 63 procent aan wolfwerende maatregelen toe te passen. Toch ervaart ruim de helft geen duidelijke afname van schade. Belangrijke knelpunten zijn de hoge arbeidsintensiteit en het onderhoud: maaien onder de draden, het controleren van spanning en het regelmatig verplaatsen van netten kosten veel tijd.

Beperkte zekerheid over de werking leidt tot scepsis. Technisch zijn de maatregelen effectief, maar voor veel ondernemers is het moeilijk ze structureel vol te houden, concludeert Driesen. Ook bestuurlijke factoren drukken hun stempel op de effectiviteit.

Volgens experts verlopen procedures rond probleemwolven traag en is de ondersteuning door betrokken instanties versnipperd. Daardoor voelen schapenhouders zich vaak alleen verantwoordelijk voor preventie, terwijl ingrijpen bij herhaaldelijke aanvallen uitblijft. Dit vergroot de afstand tussen beleid en praktijk.

Driesen pleit voor meer begeleiding bij aanleg en onderhoud, snellere interventies bij probleemwolven en betere afstemming tussen beleid en praktijk. Alleen dan kan de kloof tussen bewezen effectiviteit en ervaren resultaat worden gedicht.

De jacht op probleemwolven intensiveert

Na het afschieten van probleemwolf Bram in Utrecht aan het begin van deze maand, gaat in Gelderland de jacht op wolf Hubertus voorlopig door. De afschotvergunning die op 1 januari is afgelopen, werd met een half jaar verlengd. Ook Drenthe wil een probleemwolf schieten.

De wolf waarvoor Drenthe nu een afschotvergunning wil verlenen, is betrokken bij minstens vier aanvallen op schapen in de omgeving van Beilen. Wolf GW4890 wist meermaals over mobiele draadrasters heen te komen en doodde talloze schapen. Het Wolvenplan 2025 van het Interprovinciaal Overleg stelt dat een wolf die meerdere keren een wolfwerend raster passeert uit de populatie moet worden verwijderd. Van die mogelijkheid wil de provincie nu dus gebruikmaken.

Of de betreffende wolf kan worden opgespoord, moet nog blijken. 'We weten niet of deze wolf nog in het gebied aanwezig is. Mogelijk is het jachtdier op zoek naar een eigen territorium en is het verder getrokken. De wolf heeft in het verleden ook al meerdere schapen in Friesland gedood', aldus provincie Drenthe in een reactie. De twee provincies hebben onderling contact over de probleemwolf.

Dat het niet eenvoudig is om een probleemwolf op te sporen, blijkt wel in Gelderland. Daar zijn jagers al maandenlang op zoek naar wolf Hubertus, die op de Veluwe bij meerdere incidenten was betrokken. De vergunning om deze probleemwolf af te schieten, zou op 31 december van dit jaar aflopen. Om de opsporing alsnog mogelijk te maken, is niet alleen de vergunning verlengd, maar is ook het zoekgebied uitgebreid.

Ook elders in Gelderland wordt opgeroepen tot meer actie rondom de wolf. Zo werd onlangs een petitie gestart in de Gelderse Vallei, om te starten met beheer van wolven. Dit na een reeks van aanvallen op schapen. De petitie, een suggestie van burgemeester Jacco van der Tak van gemeente Barneveld, wordt gesteund door LTO Noord, dierenartsen, scholen en individuele agrariërs. De petitie wordt in januari overhandigd aan de Tweede Kamer.

In provincie Utrecht haalt men ondertussen opgelucht adem. DNA-onderzoek heeft uitgewezen dat de wolf die begin december werd geschoten, probleemwolf Bram betreft. Deze wolf was eerder dit jaar betrokken bij diverse incidenten, waaronder meerdere incidenten met jonge kinderen. Ondanks het protest van dierenrechtenorganisatie Animal Rights houden de verleende vergunningen voorlopig stand bij de rechter.