Klaveronderzaai versterkt akker en natuur

Samen met landbouwadviseur Sander Bernaerts van Naturim en akkervogelspecialist Ben Koks van Harrier Conservation werkt duurzaamheidsorganisatie Urgenda aan een onderzoek naar de mogelijkheden om klavers in te zaaien onder gangbaar graan. Het doel is om agrariërs te helpen hun klimaatimpact te verlagen en tegelijkertijd de biodiversiteit te verbeteren.

'Klaveronderzaai kan een belangrijke bijdrage leveren aan een gezonde bodem en efficiënter stikstofgebruik', licht Bernaerts toe. 'Door klaver te zaaien, kan bijna 100 kilo stikstof per hectare worden gebonden. Daarvan komt ongeveer de helft beschikbaar voor het volgende gewas.'

Het systeem combineert stikstofbindende klaver met een koolstofrijke stoppel, waardoor een groot deel van de stikstof pas een jaar later vrijkomt. Dat biedt een voordeel ten opzichte van traditioneel gezaaide groenbemesters; daar is vaak extra bemesting nodig en komt slechts 25 procent van de stikstof beschikbaar voor het volgende gewas.

'Het mooie is dat boeren met klaveronderzaai flink kunnen besparen op hun kunstmestkosten', vervolgt Bernaerts. 'Tegelijkertijd draagt het systeem bij aan een lagere CO2-uitstoot. Het is dus niet alleen een slimme keuze voor de bodem, maar ook voor het milieu.'

Geen extra bewerking

Na de graanoogst is bij klaveronderzaai geen extra bewerking nodig, waardoor de bodem minder wordt belast. De onderzaai staat er immers al en draagt zo bij aan een betere bodemstructuur. Daarbij heeft klaveronderzaai ook ecologische voordelen. Bernaerts: 'Op percelen zonder onderzaai zie je bijna geen vogels of insecten. Met klaver begint het ineens te bewegen en te leven.'

Monitoring en onderzoeken in provincie Zuid-Holland, onder meer rondom Rotterdam en Woerden, laten zien dat percelen met klaveronderzaai een rijker insectenleven herbergen. 'Er worden zelfs zeldzamere en waardevollere soorten waargenomen', benadrukt de adviseur.

De bloei van klaver, soms gecombineerd met kruiden, biedt een voedselbron en een leefgebied voor insecten. Ook akkervogels profiteren van de combinatie van graanstoppel, verliesgranen, ongestoorde grond en klaverbedekking, wat bijdraagt aan een functioneel en biodivers agro-ecosysteem.

Experimenteren

Dit jaar hebben 139 akkerbouwers en 5 proefbedrijven met in totaal bijna 700 hectare via het 1001ha-project deelgenomen aan experimenten met klaveronderzaai. 1001ha richt zich vooral op onderzaai in winter- en zomertarwe, goed voor 80 procent van de percelen. Maar ook zomergerst, haver, rogge en spelt komen aan bod.

De enquête onder 49 deelnemers biedt waardevolle inzichten in succesfactoren, uitdagingen en motivaties. 'We merken dat boeren echt enthousiast zijn over de ecologische voordelen', zegt Bernaerts. Bodemgezondheid, biodiversiteit en de aantrekkelijkheid voor akkervogels en nuttige insecten blijken de belangrijkste drijfveren voor boeren om klaver onder te zaaien.

Toch blijkt uit de resultaten ook dat de pilot niet overal even succesvol was. Op drie van de vijf proefbedrijven mislukte de onderzaai door droogte. Ook bij veel deelnemers verdroogde het merendeel van de klaver. Daarnaast zijn de klavermengsels gevoeliger voor herbiciden dan verwacht, en hielden de meeste deelnemers zich niet volledig aan de aanwijzingen in de teelthandleiding. Slechts 20 procent van de onderzaai lukte goed, en nog eens 30 procent deels.

Witte klaver was de meest gekozen soort voor onderzaai, al laat rode klaver een hogere slagingskans zien. Van de percelen met rode klaver leverde 31 procent een goed resultaat op, tegen 15 procent bij witte klaver. Soms werden kleine hoeveelheden kruiden toegevoegd om extra voedsel voor insecten te creëren.

Het succes van onderzaai is sterk afhankelijk van de omstandigheden en agronomische keuzes. 'Het is lastig om het juiste moment voor onderzaai te kiezen en bij de biologische teelt om onkruid in bedwang te houden op open plekken', verklaart een van de pilotdeelnemers.

Dichte graanstand

Uit de enquête blijkt verder dat vooral droogte en een dichte graanstand problemen geven, terwijl een vroege zaai, een rijafstand van 15 centimeter of meer, een open hoofdgewas en het vermijden van herbiciden de kans op succes vergroten. Bij natte omstandigheden biedt dronezaai een alternatief. 'Er valt nog veel te leren, maar ik zie zeker meerwaarde', vervolgt de deelnemer.

Klaveronderzaai lijkt dus veelbelovend voor de akkerbouw. Ondanks de mislukte percelen zijn de eerste ervaringen positief en tonen ze het potentieel van klaveronderzaai voor zowel ecologische als agronomische voordelen. 'Het systeem is relatief eenvoudig in te passen in reguliere akkerbouw, mits er aandacht is voor timing en zorgvuldig herbicidengebruik', benadrukt Bernaerts.

Uit de enquête blijkt dat 70 procent van de ondernemers volgend jaar opnieuw wil meedoen, terwijl slechts 2 procent dat definitief niet van plan is. In 2026 volgt een nieuw pilotjaar, met 75 procent korting op biologische en gangbare mengsels. Dit moet ervoor zorgen dat deelname aantrekkelijk blijft en het sys-teem breder kan worden getest.

De campagne heeft als doel uit te breiden naar 10.000 hectare. En het enthousiasme van de deelnemers laat zien dat klaveronderzaai het potentieel heeft om weer een gewone, duurzame praktijk in de Nederlandse landbouw te worden.