Druppelirrigatie onder gras helpt weidevogels en boeren

Als we over het perceel van Chiel Kamphuis in Geesteren lopen om een foto te maken, wordt het probleem meteen zichtbaar. 'Kijk, daar zitten ze, de predatoren.' Vier kraaien en een buizerd 'sieren' het pas ingezaaide land van de voormalige melkveehouder.

Kamphuis stopte afgelopen mei met zijn melkveebedrijf, mede vanwege de gezondheid van zijn vader. Het gezin had er al ingezet op groei, zodat Kamphuis door kon. Maar nu staan de stallen leeg. 'Het doet soms pijn, maar wij staan 100 procent achter onze keuze en hebben er vrede mee.'

De 28 hectare grond blijft in gebruik van Kamphuis, maar de focus verschuift naar samenwerking met andere boeren en natuurbeheer. 'We kijken naar de mogelijkheden die zich nu voordoen. De melkrobot is naar mijn neef gegaan, de kuilopslag naar melkveehouders uit de omgeving.'

Zelf werkt Kamphuis tegenwoordig als gebiedsbeheerder bij Waterschap Vechtstromen, waar hij zich bezighoudt met de dagelijkse watergang. Hij weet als geen ander hoe groot het droogteprobleem is. Toen de Vogelwerkgroep Geesteren hem benaderde voor de irrigatieproef, werd hij meteen enthousiast. 'Water trekt mij enorm. En dit project raakt mij zowel zakelijk als persoonlijk. Als kind ben ik opgegroeid tussen de weidevogels. Als melkveehouder was ik er trots op dat wij PlanetProof boerden. Het is een meerwaarde voor de sector.'

Predatoren zijn een van de vele factoren die ervoor zorgen dat de weidevogel al jaren achteruitgaat in populatie. Ook droogte door klimaatverandering maakt het voor kuikens van de grutto's, kieviten en tureluurs schier onmogelijk om te overleven. 'Droogte is funest voor kuikens', weet ook Hennie Schröder, voorzitter van de Vogelwerkgroep Geesteren. 'Zonder vochtige bodem verdwijnen insecten en daarmee het voedsel. Kuikens kunnen zichzelf niet redden in harde, droge grond.'

De oplossing die Schröder en de vogelwerkgroep bedachten, is even eenvoudig als vernieuwend: het grasland vochtig houden met druppelirrigatie. Over 5,2 hectare land is ruim 50 kilometer aan slangen gelegd, wat met minimale verliezen de grond vochtig moet houden.

Het perceel is opgedeeld in tien secties die afzonderlijk van water kunnen worden voorzien. De hoofdleiding loopt bijna 2 kilometer naar het land, waarna het water via druppelirrigatie precies op de juiste plek terechtkomt.

'Als je het vergelijkt met een traditionele haspel die over het land ligt, wordt 30 procent van dat water nu gebruikt voor druppelirrigatie', aldus Kamphuis. 'Daarmee is de benutting bijna 99 procent. Met een grote haspel ligt dat rond de 40 procent. Je hebt op deze manier dus veel minder water nodig en het ligt meteen op de juiste plek.'

Het streven is om een win-winsituatie te creëren voor zowel de boer als de weidevogels. Schröder: 'Dit doen we door 75 procent van het land intensief te gebruiken voor grasopbrengst en 25 procent in te zetten als kruidenrijk, niet of extensief bemest grasland. Speciaal voor de weidevogels.'

Dubbele grasopbrengst

Door de inzet van druppelirrigatie behaalt de boer tijdens droge periodes een dubbele grasopbrengst op het intensieve deel van zijn land. Het verlies van een klein deel van de grond wordt daarmee gecompenseerd. Ook onder het kruidenrijke grasland, het zogeheten 'kuikenweiland', zorgt de irrigatie voor voldoende vocht. Hierdoor blijft het bodemleven actief en komen de kruiden op tijd in bloei.

'Zo is er precies in de periode dat de kuikens uitkomen een rijk aanbod van insecten en wormen. Bovendien biedt het vochtige, kruidenrijke grasland meer beschutting tegen roofvogels, wat de overlevingskansen van de kuikens verder vergroot.'

Het idee om met de irrigatieproef te starten ontstond in 2018. Tijdens een webinar werd Schröder duidelijk dat langdurige droogte en extreme weersomstandigheden steeds vaker zullen voorkomen. 'Druppelirrigatie was tot dusver alleen getest bij mais, niet bij gras. Om de doodeenvoudige reden dat gras te goedkoop is voor zulke investeringen. Toch wilden we het proberen.'

De kosten voor het project bedragen 200.000 euro. 'Veel geld', beseft Schröder. 'Daarom beginnen we op kleine schaal. Mocht de proef een succes blijken, dan weten we of het landelijk kan worden uitgerold. Mislukt het, dan weten we tenminste waarom. Niets doen is geen optie.'

Dankzij bijdragen van de Europese Unie, provincie, gemeente Tubbergen en diverse fondsen kwam het project van de grond. Het irrigatiesysteem is volledig computergestuurd. Water4All, specialist in druppelirrigatie, levert de techniek. Eerst gebeurde dit met bodemvochtsensoren, tegenwoordig worden satellietbeelden gebruikt om de vochtbalans in het perceel te monitoren.

De afgelopen jaren hebben voor Schröder en Kamphuis bewezen dat samenwerken cruciaal is. 'We hebben elkaar nodig', aldus Kamphuis. 'De vleesveehouder voor de mest, de akkerbouwer voor de grond en de vrijwilligers voor het beheer. Alles hangt met elkaar samen. Zelfs de predatie, hoe vervelend ook, hoort bij het systeem. Maar zonder voedsel en vocht komen we nergens.'

De proef loopt vijf jaar. Daarna moet blijken of de investering zichzelf terugverdient. 'Weidevogels zijn niet in geld uit te drukken', stelt Schröder. 'De opbrengst van het gras is belangrijk voor de boer, de vochtige bodem voor de weidevogels. Zo gaat het hand in hand.'