'Bloedbanden in melkveesector: loyaliteit is belangrijkste drijfveer'

Wanneer een melkveehouder geen opvolger heeft, komt er ruimte om het bedrijf te beëindigen. Dit bleek uit de interviews die ik heb gehouden voor mijn onderzoek over loyaliteit bij bedrijfsbeëindiging. De boer mag bovendien niet te jong zijn. En ook fysieke klachten helpen mee om bedrijfsbeëindiging te legitimeren naar de familie en omgeving. Ik spreek hier over familiebedrijven en niet over boerderijen met, zeg maar, meer dan vierhonderd koeien.

Vanuit de contextuele benadering is er onderscheid tussen existentiële loyaliteit (bloedbanden) en verworven loyaliteit. Deze existentiële loyaliteit is altijd een sterke, onverbrekelijke kracht tussen ouders en kinderen en speelt een nadrukkelijke rol in familiebedrijven.

Een van de kinderen gaat verder op de boerderij en draagt de verantwoordelijkheid om goed zorg te dragen voor het bedrijf zodat het – hopelijk met trots – weer kan worden doorgegeven aan de volgende generatie. Die verantwoordelijkheid van de bedrijfsopvolger heeft dus ook een opdracht in zich: het bedrijf moet doorgaan.

Deze grote opdracht versterkt de loyaliteit en verklaart waarom boeren zo lang – soms ten koste van alles – doorgaan en niet eenvoudig het bedrijf beëindigen. Als een boer nog relatief jong is bij beëindiging, bijvoorbeeld rond de 50 jaar, zal hij dat veelal ervaren als falen, zelfs wanneer hij er goede redenen voor heeft.

Die existentiële loyaliteit wordt versterkt door andere loyaliteiten. Het onderzoek laat zien dat deze dynamieken bovengemiddeld sterk spelen op een melkveebedrijf. Daarvoor zijn verschillende factoren aan te wijzen. Bij melkveehouders is er bijvoorbeeld ook een loyaliteit richting de koeien. Foklijnen zitten soms al jarenlang in de familie en zijn ook doorgegeven van vader op zoon.

Een koe wordt gehouden voor het leven. Het gaat immers om de melk, in tegenstelling tot bij de intensieve dierhouderij. Hierdoor is de gehechtheid met het dier sterker. Ook de woonplek speelt een rol. Een boerderij die al eeuwenlang op dezelfde plek staat 'moet' in de familie blijven.

Familie profiteert mee

Daarnaast gaat het, mede door de grondprijs, om een groot vermogen. Bij grote familiebedrijven, zoals bijvoorbeeld Hak of Blokker, zijn familieleden ook financieel verbonden. Zij profiteren mee met een winstverdeling. Een boer draagt in zijn eentje de verantwoordelijkheid voor het familiekapitaal. De ouders, broers en zussen hebben hem dat vertrouwen gegeven.

Het melkveebedrijf is een 24/7-bedrijf, waarin er geen onderscheid is tussen werk en privé. Dit geldt voor het hele gezin. Ook partner en kinderen zullen in meer of mindere mate bijdragen aan het bedrijf, alleen al omdat het de eerst beschikbare handen zijn als de koeien zijn uitgebroken en op de weg lopen. Het gezin woont immers bij de boerderij. Het is grenzeloos verweven. Hierdoor is deze tak van bedrijfsvoering anders dan bijvoorbeeld een winkelier die zijn zaak doorgeeft aan een kind.

Door deze loyaliteiten is het beëindigen van een melkveebedrijf een extra zware stap. Wat zou het de boeren goed doen als hier meer aandacht voor zou komen, ook beleidsmatig.