Gebrek aan contact met omgeving werkt meer intimidatie in de hand

Stalbezettingen door dierenactivisten, brandstichting bij een kippenslachterij, leuzen op het huis van een gedeputeerde. En recent een bedreiging van een medewerker van de Vlinderstichting. Dat de toon van het debat tussen voor- en tegenstanders van de agrosector verhardt, is zacht uitgedrukt. Sterker nog, van een debat is vaak helemaal geen sprake meer.

En daarmee wordt volgens antropoloog Ina Dijstelbloem precies de vinger op de zere plek gelegd. Zij deed onder meer onderzoek naar de verstoorde relatie tussen boeren en de overheid. Een belangrijke oorzaak is het verliezen van het contact met de omgeving waar je als mens onderdeel van bent. Daardoor ontstaat een toenemend gebrek aan inleving.

Dat noemt Dijstelbloem de belangrijkste ingrediënten voor de toename van bedreigingen en intimidaties in en om de sector. 'Als antropoloog leer je dat je een 'relatie' bent, geen individu of individuele organisatie', stelt ze. 'Mensen staan altijd in contact met hun omgeving, of ze het nu willen of niet', vervolgt ze.

'En die omgeving heeft altijd invloed op jou en jij op die omgeving. Of het nu gaat om mensen, je tuin, je eigen land, het dorp of de provincie.' En dus kan de verbinding volgens de antropoloog maar beter goed zijn. 'En je kunt maar beter in gesprek blijven en regelmatig afstemmen en communiceren, zodat je weet dat je nog dezelfde kant op beweegt.'

Eigen bubbel

Maar als het om de productie van voedsel gaat, lijken de wegen van boeren en critici steeds verder uit elkaar te liggen. Dat mensen zich vooral via via laten informeren en hun mening ventileren op sociale media duwt hen nog sneller en dieper in hun eigen bubbel.

'Volgens de Franse politicoloog Dominique Moïsi heeft ieder mens twee negatieve basisemoties die positieve voortgang en contact blokkeren: angst en vernedering. Je niet je gehoord of gezien voelen, geen aansluiting vinden en je overweldigd voelen door de omgeving waar je geen invloed meer op hebt, horen daar ook bij', legt Dijstelbloem uit.

'Dat is op zich normaal en niet erg. Maar in de hedendaagse tijd praat je hier niet meer met elkaar over; je gooit het de onlinewereld in en het gaat 'viral'. Je hoeft jezelf niet te laten zien, want je zit veilig achter je scherm', benadrukt de antropoloog. 'Zo worden relatief kleine dingen heel snel heel groot.'

Briefje bij boerderijautomaat

Het zijn niet altijd direct bedreigingen en het gebeurt niet alleen via de digitale weg. Neem het briefje dat de Gelderse melkveehouder in Ooij vorige week vond bij de boerderijautomaat met melk, fruit en eieren. Daarop betitelde de afzender de veehouders als 'kutboeren', omdat enkele koeien 'amper buiten kunnen lopen van de pijn'.

'Het is tekenend dat de schrijver van het briefje geen idee en verstand heeft van de melkveesector', reageert Dijstelbloem. 'De afzender had ook gewoon aan kunnen bellen en kunnen vragen waarom een paar koeien mank lopen. Mensen denken overal verstand van te hebben en verdiepen zich niet in de materie of de belevingswereld van de ander. Ze stellen geen vragen meer, maar oordelen direct.'

Voorzitter Linda Verriet van de Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV) is het met Dijstelbloem eens dat de polarisatie in de maatschappij de kop in moet worden ingedrukt. 'Niet alleen over dieren is verdeeldheid, maar op veel meer onderwerpen. Er wordt gedacht in voor-en tegenstanders, een dialoog komt nog weinig voor', zegt ze.

Hard tegen hard

'Het is hard tegen hard' vervolgt de POV-voorzitter. 'Dat wakkert bij mensen ook een cultuur aan waarbij het normaal is om continu en zonder kennis of context de eigen mening, al dan niet in bedreigende taal, richting boeren te delen.'

Mensen leven in een systeemwereld, waardoor ze de nuance verliezen, meent Dijstelbloem. 'Het gaat over regels en beleid, heel analytisch allemaal en vaak zonder persoonlijk contact. We willen snelle vooruitgang, moeten sneller werken en maken snelle analyses, conclusies en oordelen. Er is geen tijd voor direct persoonlijk contact.'

LTO Nederland, de POV en Vee&Logistiek Nederland openden begin dit jaar het Meldpunt Agro Intimidatie. De belangenbehartigers willen een beeld krijgen van de omvang van de bedreiging, treiterij en intimidatie aan het adres van boeren, veehandelaren en -transporteurs. Daarnaast willen ze de leden steunen die hiermee te maken krijgen.

Honderd meldingen

Inmiddels zijn er al zo'n honderd meldingen gedaan, vooral door veehouders. LTO Nederland-voorzitter Ger Koopmans heeft enkele ondernemers bezocht die dit is overkomen. 'Iedere melding is er één te veel, want het is voor die mensen heel ingrijpend. Het is natuurlijk ook enorm heftig als je wordt bedreigd en geïntimideerd, puur om wat je uit volle overtuiging en liefde voor het vak doet. Het bepaalt in hoge mate jouw boer-zijn en dus ook jouw mens-zijn.'

De agrarische sector in Nederland heeft te maken met veel regels en richtlijnen en dierenwelzijn staat hoog in het vaandel bij Nederlandse veehouders, benadrukt Koopmans. 'Maar ondanks het Convenant dierwaardige veehouderij en vooral heel veel investeringen van veehouders stoppen de bedreigingen niet. Zo krijgen de ondernemers het idee dat het nooit genoeg is wat ze doen. Acties zoals stalbezettingen van dierenactivisten demotiveren in plaats van motiveren.'

Toch ziet de Koopmans genoeg lichtpuntjes: 'Het overgrote deel van de samenleving heeft een goede band met de boeren en andersom. Ik geloof ook nog steeds in de goede werking van onze rechtsstaat. Zo hoop ik dat de regering de wetgeving aanpast, zodat het betreden van een stal zonder toestemming strafbaar wordt. En dat emissiegegevens en naam, adres en woonplaats van bedrijven niet zomaar op straat komen te liggen.'

Privacy als argument

Koopmans doelt op de rechtszaak waarin demissionair landbouwminister Femke Wiersma probeert te voorkomen dat de adres- en bedrijfsgegevens van tienduizenden veehouders in handen komen van de media. 'In Nederland is privacy vaak een argument om niet alles op straat te gooien. En terecht. Boeren zijn meestal transparant en hebben de boel op orde, maar dat is iets anders dan zomaar privégegevens openbaar maken. In een deel van de 'prodierenbeweging' zitten activisten die intimidatie niet schuwen.'

De samenwerkende organisaties achter het Meldpunt Agro Intimidaties inventariseren de meldingen. Die blijven anoniem. 'Alleen als we vinden dat de ondernemer aangifte moet doen bij de politie, nemen we contact met diegene op', zegt POV-voorzitter Verriet. 'We denken dat boeren wel vaker aangifte doen, maar dat kunnen we niet monitoren.'

Een snelle afname van het aantal bedreigingen en intimidaties is nu niet reëel, denkt antropoloog Dijstelbloem. 'Activisme komt voort uit angst, zorgen en wantrouwen en dat zit diep. Juist contact en transparantie kunnen helpen om weer vertrouwen te krijgen. En dan nog kost het veel tijd en focus.'

'Bij Pim Fortuyn was het ook een milieuactivist, ik zie dat ze heel extreem zijn'

'Wolvenhater nummer 1'. Dat werd eind juni met graffiti op de schuur van Gelders landbouwgedeputeerde Harold Zoet (BBB) geschreven. 'Helaas zeg ik nu weleens gekscherend: mijn terrein is net Schiphol. Ik zie allemaal rode lampjes van beveiligingscamera's branden.'

Op de paardenhouderij woont de BBB-gedeputeerde samen met zijn vrouw en twee dochters. Hij vindt de situatie voor hen het ergst. 'We hebben ons een paar weken ongemakkelijk gevoeld, maar hebben ons gelukkig snel kunnen herpakken.'

Het incident was de eerste keer dat Zoet te maken kreeg met intimidatie. 'Ik probeer altijd de dialoog op te zoeken. Als mensen mij mailen, probeer ik daarop te reageren.' Mensen vinden het volgens de politicus fijn om uitleg te krijgen over beslissingen, ook al is er een andere kijk op het onderwerp.

De vernieling op het privéterrein werd opgeëist door activisten van het Animal Liberation Front. Zoet kwam er 's ochtends pas achter wat er was gebeurd. 'Ze konden buiten de camera's maar op één plek binnenkomen. Dat lukt ze nu niet meer.' Om zijn veiligheid te borgen is het bewakingssysteem verstevigd, staat hij direct in contact met de meldkamer en surveilleert de politie vaker.

Monddood maken

'Het is van de zotte dat dit moet. Ze proberen mij monddood te maken. Dat kan niet', stelt Zoet, die niet is te spreken over de bekladding van zijn schuur. 'Ik zie wat de wolf op het platteland veroorzaakt, er moet worden ingegrepen.'

Hij voelt zich nog wel veilig op zijn terrein, maar soms denkt de gedeputeerde na over mogelijke verbanden met het verleden. 'Bij Pim Fortuyn was het ook een milieuactivist. Ik zie dat ze heel extreem zijn. Hoever wil dit soort mensen gaan?'

Zoet vindt dat er in Nederland te laconiek wordt omgegaan met dergelijke bedreigingen en intimidaties. Deze horen volgens hem niet thuis in een democratie. 'Je stem laat je horen via een stembiljet of als je het er echt niet mee eens bent via een rechtszaak.'

De politicus ziet dat bedreigingen niet alleen in de landbouw een probleem zijn, maar ook bijvoorbeeld bij Shell vanwege fossiele brandstoffen. En zo zijn er volgens hem nog veel meer voorbeelden. 'Ik denk niet dat de activisten een heel grote groep vormen, maar ze hebben wel een sterke kern. Ze proberen de democratie te ondermijnen.'

Duidelijkheid vanuit de overheid kan volgens Zoet een onderdeel van de oplossing zijn. 'Problemen zijn in het verleden te veel vooruitgeschoven. Hierdoor voelen voor- en tegenstanders zich niet gehoord en kiezen mensen voor de extremen.'

'Mensen hebben blijkbaar het idee dat bedreigen en intimideren gewoon kan'

Wekelijks komen meldingen binnen van bedreigingen en intimidaties op het gezamenlijke meldpunt van LTO Nederland, de Producentenorganisatie Varkenshouderij (POV) en Vee&Logistiek Nederland. POV-voorzitter Linda Verriet waarschuwt dat 'we dit niet normaal moeten vinden'.

Het Meldpunt Agro Intimidatie werd begin dit jaar gestart en is nu zo'n acht maanden open. Inmiddels zijn ongeveer honderd meldingen binnengekomen van intimiderend gedrag of bedreigingen. Bij iets meer dan de helft gaat het om serieuze dreigementen, zoals doodsbedreigingen.

Het grootste deel van de meldingen komt vanuit de dierlijke sectoren, maar ook akkerbouwers geven vervelende situaties door. Deze hebben onder meer te maken met gewasbeschermingsmiddelen. 'Het gaat van lelijke briefjes in de brievenbussen, anonieme telefoontjes met haatdragende teksten, mensen met bivakmutsen op het erf, geforceerde deuren, illegaal verborgen camera's tot drones boven het bedrijf', aldus Verriet.

Uit gesprekken met Justitie en Terrorismebestrijding blijkt dat dierenactivisme niet meer terugkomt in dreigingsbeelden. Dit komt volgens Verriet door het gebrek aan aangiftes. 'Het klopt niet met wat wij merken in de dagelijkse praktijk. Boeren voelen zich vogelvrij verklaard en hebben het gevoel dat er toch niets mee wordt gedaan.'

Persoonlijke hulp

Bij serieuze meldingen raadt Verriet aan om aangifte te doen. Verder kunnen boeren camera's ophangen of een bordje met 'verboden toegang', om ongewenste bezoekers in beeld te krijgen. Ook wordt advies aangeboden over persoonlijke hulp in de vorm van een coach of therapeut.

Niet alle boeren delen de gevonden dreigbrieven. 'Ze gooien die weg om de rest van de familie te ontlasten', zegt de POV-voorzitter. De één haalt er zijn schouders voor op, de ander ligt er wakker van. Maar zo'n brief kan heel gericht aanvoelen, omdat die veelal van iemand uit de buurt komt. 'Ik krijg vaak te horen dat mensen om zich heen kijken en denken: wie doet dit nu? Het doet iets met je gevoel van veiligheid.'

De bedreigingen gebeuren niet alleen op het boerenbedrijf, ook vanuit de transporttak komen meldingen binnen. Voorbeelden zijn opgestoken middelvingers en soms wordt zelfs geprobeerd een transportvoertuig tot stilstand te brengen op de snelweg. 'Mensen hebben blijkbaar het idee dat dit gewoon kan', stelt Verriet. 'Het wordt tijd dat er een grens wordt getrokken door de betrokken ministeries en politieke partijen. Polarisatie en bedreigingen laten diepe sporen achter.'